Бесплатный автореферат и диссертация по сельскому хозяйству на тему

Продуктивные качества австралоюжноказахских мериносов в различных генотипах

ВАК РФ 06.02.01, Разведение, селекция, генетика и воспроизводство сельскохозяйственных животных

Автореферат диссертации по теме "Продуктивные качества австралоюжноказахских мериносов в различных генотипах"

УДК 636.3.082.2.

га од

1 ДсК 1598

Крлжазба кукылы

Жайлыбаев Бейбггбек ПГындалыулы

Эр турл1 генопигп австралооцтустж казак меринос урпак,тарыныц ошмдшк сапасы

06.02.01,- Ауыл шаруашьшык малый вару, асылдандыру жэне ез телшен кобешу

Ауыл шаруашылык гылымдарыньщ кандидаты гылыми дэрежесше дайындалган диссертация авторефераты

Казакстан Республикасы Мьщбай ауылы 1998 жыл

Жумыс Кдзак Еибск Кызыл Ту орденда кой шаруашьшыгы технологиялык галыми зерттеу институтында орындалды.

Рылыми жетеиш: ауыл шаруашылык гылымдарыныц докторы, академик Медеубеков К^шыбай Усенулы.

Ресми олпоненттерг.

ауыл шаруашылык гылымдар докторы, профессор

Нартбаев А.Н.

ауыл шаруашылык гылымдар докторы, профессор

Мырзабеков С.Ш.

Жетскип уйым -Кдзак гылыми зерттеу каракол институты

Диссертация " 1998ж, сагат 10°° де.

К,азактьщ Ецбек Кызыл Ту орденд1 кой шаруашылыгы технологиялык гьшыми зерггеу институтыньщ, Д.55.02.01 диссертациялык кецесшщ мэжшсшде коргалады.

Диссертацкямен Кдзактын Енбек К^зыл Ту ордещи кой шаруашьшыгы технологиялык гылыми зерттеу институтыньщ ютапханасында танысуга болады.

Мекен-жай 483174, Алматы облысы, Жамбьш ауданы, Мьщбаев ауьшы.

Автореферат _1998жылы таратьшды.

Диссертациялык кенес: галым хатшысы

Жумыстьщ жалпы сипатгамасы

Такырып... кундылыпгь Мал шаруашылыгында гылым мен тэжрибешц басты мшде-п, оньщ шпнде кой шаруашылыгыньщ, жогары сацалы жун мен ет онд1руд1 улгайтып, жен иг енеркэсш пен хальщты толыгымен камтамасыз ету болып табылады.

Республика кой шаруашылыгы шпнде биязы жунд1 кой орны ерекше. К,андай ел болсын кой шаруашылыгынын орксндеут, дамуы оларда ендоршетщ биязы жуншц молшер1мен, сапасымен аныкталадьт. Miнe, кaзipгi танда Кдзакстанньщ биязы жун онд1рудеп непзп коз1, оцтуспк облыстарда, дол ¡рек айтсак осы облыстарда шыгарылган, еиршп жетиццрлш отырылган-оцтустж казак меринос койы болып табылады.

Оцтустж казак меринос койы жущц мол беред1, егпк касиет1 де едэу!р жогары. вамталдыгы, тез жетигшгпп жаксы болып келедк Б ¡рак, бул кой тукымына койлатын талаптьщ артуына байланысты (таза жун туамшщ жогары жэне сапалы болуы, жун шайырыньщ бержтшгш арттыру т.б.) колда бар генотип есебшен канагаттандырылмайтын болды. Осыган орай тукымды жепл;цру кезшде таза еарумен катар, австралия мериностарыньщ генофонды пайдаланылады.

Республикамызда оцтуспк казак меринос тукымын жстииируде пайдаланып журген австралия мериностары, 50-ден астам Австралия кой зауыттарынан окелшген(Есаулов П.Л., 1967). Эр зауыт катан б1р типт1 генетикалык ¡з малдарын жетщщред!, ерекше жагдайда гана жана генетикатык материалдар пайдаланады. (Мороз В.А., 1992). Автралия кой зауыттарында асылдандыру жумыстары сол зауыт иесшщ, кой кластаушыныц кезкдрастарына байланысты

керек-п кой тига, ешмдипп мен сол жердщ климатына кещцккен малдарды еслру багытында журпзтепш белгш. Сондыктан да Австралияныц ортур;п зауыттарынац алынган малдардыц генетикалык, материалдары арасында айырмашылыктар бар болады. Эгни, оцтустж казак меринос тукымын жетищру барысында алынган эртурл! зауыттык генотипп австралооцтустж казак меринос урпактарыньщ ешмдшк касиеттерш,биологиялык ерекшелжтерш зауыттык генотипше байланысты айкындап алу, асылдандыру жумысын кажегп батытта журпзуге мумкшдж береди

К,азакстан Оцтусттнде биязы жун кой шаруашылыгы уплн, бул мэселе шенлмше гылыми жене практикалык кажетшнк туындап отыр.

Бул жумыс К,азак кой шаруашылыгы гылыми зерттеу технологиялык институтыньщ биязы жун;и кой вару жэне асылдандыру белшшщ РЗЖ тематикалык жоспарындагы "Оцтуспк казак мериносыньщ нарык талаптарына сай келетш, жуылган жути 3,4-3,6 кг жэне жун шыгымы 53-58% болатын типш, ¡здер табынан жасаудын; асылдандыру мен теориялык тэсшдерш ¡здеу" гакырыбыньщ курамдас бшпп болып табылады (мемлекегпк ттркеу № 0198РК00127).

Зерттеу максаты мен мшдеттерк Жумыстардыд басты максаты,

алгашкы рет зерттелш отырган, Австралия зауытынын генотипп Ш

кошкарйыц 1/4 кднды урпактарыныц ошмдшк касиеттерш аныктау болып табылады. Осыган байланысты, алга койган мшдеттер1 темендегендей:

• ертурл1 Австралия зауытыныц генотигт 1/2 канды будан кошкарларыньщ зауыттык генотипше сэйкес урпактарыныц ешмдшк сапасын зерттеу.

• алынган урпактар бойынша одтустж казак меринос тукымыныц жундж, етпк касиетгерш жаксартатын Австралия зауыттык генотитт будандарды аныктау.

Рылыми „жаналык. Онтустж казак меринос тукымын жетъвдру барысында, алгаш рет 1/4 канды австралоонтустж казак, меринос койларыныц ешмдипк сапасы, Австралиялык генотиптж материалдары, зауыттык генотиптер1 эртурл1 болуына байланысты зерттеледь

Колданбалы мацызьт, Бул жумыс непзшде оцтустж казак мериносын жетшддруде, эртурл1 Австралия зауытарынан алынган кошкарлардыц 1/2 канды будандарын пайдалану тэж1рбиесш зерттей келш, тукымнын шаруашылыкка пайдалы касиеттерш жэне биологиялык ерекшел1ктерш жетивдруге кандай зауыттан экелшгел кошкарлар тшмд1 екенш аныктау мумкш болып отыр. Накты б!р Австралия зауыттык генотигт аныктау, тукымнын жун ошмдшгш арттырьтп, сапасын жаксарта отырып, етпк керсепаштерш томендетпеуге мумкшдж бсредь

Жумысхы апробациялау. Диссертация непздср1 Кдзак, Ен,бек К,ызыл Ту ордещц кой шаруашылыгы технологиялык гылыми зерттеу институтьшьщ аспирантгар мен ¡зденушшер гылыми конференциясында баяндалды (1998). Сондай-ак осы институттын биязы жун;и кой еару бел1мшщ жылдык есеп беру кездершде (1996-1997), бipiккeн лаборатория жэне белгм аралык кецестершдс (1998) талкыланды.

Жумыс колемь Диссертация юркпе, 4 бол^мнен, корытынды жэне усыныстан, пайдаланылган эдебиеттер т1збесшен куралады. Диссертация мазмуны ЭЕМ-мен басылган 132 бет, 33 кестеде жэне 4 графикалык пшинде бершген. Пайдаланылган эдебиеттер т1збес1

204 эдебиеттен куралады, оньщ ¡илнде 10 едебиет шет тшдер1нде, 3 едебиет казак тшнде, ал калган бешп орыс тшшде.

Зерггеу од1стемелер1 мен материалдары

Рылыми зерттеулер Жамбыл облысы "Ак булак" асыл тукымды к,ой шаруатыльныньщ отарларында, Луговой аудандык, мал дэр1герл1к лабераториясында жэне Кдзак, к,ой шаруашылыгы технологиялык гылыми зерггеу институтыньщ лабараторияларында журпзшдь Зерттеу материалдары ретшде 3,5-4,5 жастагы, "элита" класты оцтустж казак меринос саулык отарлары пайдаланылды.

Саулыктарды азыкгандыру, кутш-багу жагдайы б!р децгейде болды. Олардьщ денсаулыгы дурыс, зауыттык кондылыкта усталды. Тэмрибе мынадай схема бойынша журпзвдп:

Топтар ном1р1 Тукымдык кошцарлар Саулыкгар

Зауыттык генотит Тукымы жэне кдндык \ГЛСС1 п Тукымы II

Б1рш1ш тэжфибе

I ок,м окм 2 ок,м 246

II "Маклеган" АВхОКМ 1/2 3 ок,м 318

III "Вонга" АВхОК>11/2 3 ОК.М 344

Еюшш тэж1рибе

I ОК.М ОК.М 2 окм 323

II "Маклеган" АВхОКДИ/2 2 ОКЛ1 311

III "Вонга" АВХОКМ1/2 2 окм 315

Тэж1рибе;пк саулыктардьщ урыктану каб1дет1, буаздык мер^мпиц узактыгы, толдепштт есептелшдк Тукымдык, кошкарлар мен саулыктар сырт тулгасыныц дене елшемдер1 алынды. Осы елшемдер бойынша дене бтм индекстер1 есептелшт, талдау жасалды.

Эр топтан алынган тол елиршеццш, жаца туганнан внесшей айырган уакыт аралыгында жопе жаца туганнан б!р жылга дсйшп шпм-жтмге ушыраган козыларды есепке алу аркылы есептелшш отырылады.

Салыстырылып отырган топтар козыларыньщ есш-дамуын аныктау ушш жаца туганында, 4-4,5 жэне 12 айлыгында т]'р1 салмактары олшенш есепке алынды. Алынган урпактьщ непзп дене елшемдер! алынып, дене-бгпм индекстер1 есептелш/п. Крзыларды енесшен айырган мезплде кыскартылган бонитировкалык илтпен сипаттап, ал 12 айлыгында толык бонитировкалык; бага бсривд.

Тукымдык кошкарлар мен саулыктардьщ, олардьщ урпактарыньщ кыркым кезшде жун жабагысы жеке-жеке елшенда. Жун жабагасына лабораториялык зерттеулер Кдзак кой шаруашылыгы технологиялык гылыми зертгеу институты жун лабвраториясыньщ Тараз филиалында ВИЖ эдютемест (1958) бойынша журпзшдк

Жун талшыктар фолликулдарынын орналасу тыгыздылыгын, тер1 курылымын аныктау ушш биопсия тосшмен уш топтыц урпактарынан жана туган кезшде, енес1нен айырган уакытында, б1р жасында тер1 улгшер1 алынды. Гистологиялык улплерд1 зерттеу Н.А.Диамидова, Е.П.Панфилова, Е.С.Суслина (1960) эдютемеа бойынша журпзищ.

Твшрбиелж урпактардыц imiHeH 18 айлык жас кошкарларга бакылау-сою Кдзак кой шаруашылыгы гылыми зерттеу технологиялык институтыньщ ет лабораториясында тексерЬдщ.

Австралиялык, ертурл1 зауыттык генотип™ урпакгар бешмделпитгш, ерекшелжтерш аныктау максатында, гемотологиялык зертгеулер журпзщщ. Эритроциттер мен лейкоциттер саны Б.И.Жеребцов, В.И.Георгиевский, И.И. Поляков (1968) ofliciMeH, ал гемоглобин мелшер1 Сали эдюшен, жалпы белок-рефрактометрмен, белок <с|эракциялары-электрофорез uaiciMeH В.М.Красов (1963) бойынша аныкталды. Бул жумыстар Жамбыл облысы, Луговой аудандык, мал-дэр1герл1к лабораториясында журпзшдь

Алынган барлык деректер биометриялык тэсшмен есептедщ (Н.А.Плохинский, 1961; Е.К.Меркурьева, 1970).

Рылыми-зерттеу жумыстардьщ едастемелйс жэне практикалык,

РЫЛЫМДДР

басшылыгы ауыл шаруашылыгынын^кандидаты, Са/пмбаев Ж.А. катысуымен журпзщщ.

Зертгеу жумыстарыньщ нэтижелер1

Тадарибелж малдардыц . _ен1мдшк.___сапасы. Тэж1рибедеп

тукымдык кошкарлардыц ошмдшп бойынша айырмашылыктары кеп емес. I топ III топ кошкарларыныц орташа ripi салмагы, öipiHini тэж1рбиеде б1рдей дерлж. Ал екшии топ кошкарларыныц орташа керсетиш! 1,02 жэне 1,63 %-ке кем болды. Екшип тэж1рибеде, Kepiciimie, I бакылау тобыньщ кошкарларымен II топ малдарыныц орташа Tipi салмагы б1рдей, ал III топ кошкарларыныц xipi салмагы 2,0%-ке артык.

Орташа кыркылган жуш бойынша I тэжрибеде уш топ малдарыныц айырмашьтлыгы 1,31 кг аралыгында, 2 теж1рибеде 2,1 кг-га дейт немесе 19,5%-ке жегп. Жуылган таза жун корсетюилнен

II тэж1рибеде II топ малдары I топ кошкдрларынан 25,10 %-ке (1,57 кг), III топтан 0,24 кг-га немесе 3,10 %-ке артык болды. I тож]рибсде осындай жатоай байкдлады.

Тож1рибеде пайдаланылган кошкарлар жундершщ бер1ктшп мыкты болды, ecipece II топ малдарыныц керсеткпш I топтан-5,3%-ке III топ кошкарларынан 3,5%-ке артык болды. Кршкарлардыц жун майы 22,33-26,28% аралыгында жане тер коле mí 4,2-7,28% болды. Сойтгп тер мен май катынасы I топта -0,27; II топта -0,23; ал

III топ кошкарларында 0,16 болды. Кршкарлар арасында таза канды оцтустж казак мериносы тобында жун майынын, улеа улксн -26,28%. Сондай-ак тер мен май катынасыньщ улкен корсетккш 0,27 осы топ малдарьшда болып отыр.

Саулыкгардыа толдегшшп мен козылардыц ем^ршецдт. Тэжлрибелж саулыктардыц урыктану кабшет1 бойынша салыстырылып отырган топтар арасында айтарлыктай айырматылыктар байкдлмады. Урыктану кабиеп I тэж1рибеде 98,498,7%, II тэж1рибеде 97,2-97,7% аралыгында болып отыр. Крйдыц телдепштш бойынша 2 тэж1рибе нэтижесщде де II топ малдарыныц кврсетгаштер] жогары болды." 120,1 жене 117,1%. Енесшен айырган уакыттагы 100 саулыккд шаккандагы козы шыгымы бойынша II топ "Маклеган" зауыттык генотигт малдарын I жэне III топ малдарымен салыстырганда, öipimni тож1рибе нетижесшде 4,2-3,7%-ке, екшгш тэж1рибеде 2,3-6,9%-ке артык болып отыр.

Крзылар Tipi салмашнын жасына байланысты озгеруь Туган кезшде ею тэж1рибенщ мал топтары арасында айтарлыктай

аиырмашылыктар байк,алмады. Ал енесшен айырган уакьгтында II топ ургашы токтылардьщ öipiinni теж1рибе I жене III топ малдарынан 4%-ке, екппш тож1рибеде 2,0 жене 1,7%-ке басым, ат таза канды мен "Вонга" зауыттык, будан малдар арасында айырмашылык, болмады деп айтуга болады (айкьшдылыгы темен). Bip жасындагы Tipi салмагы бойынша, 6ipinmi тож1рибеде таза канды малдар II топ будандарына Караганда 4,07%-ке темен (tg=l,9), ал III топ малдары II топтан 2,33 кг-га немесе 5,63%-ке кем (tg=2,0). Еюнип теж^рибеде II топ ургашы токтылары I жене III топ малдарынан 1,0 жэне 3,0%-ке артык болды (tg=0,93 жэне tg=2,l). Еркек токгылар корсетюштершен туган кезшде жэне енесшен айырган уакыттагы топтар арасындагы Tipi салмагыньщ айырмашылыгыньщ айкьшдылыгы томен болды. 12 айлыгындагы дерекгерден II топ малдарды eid тэж1рибеде де таза канды мен III топ будандарына Караганда 6,2-3,0% жэне 1,4-1,5% жогары болды. I жэне II топтар айкындылык дэрежесл жогары (tg=2,03), ал баска жагдайларда темен.

Кесте 1

Токгылар Tipi салмагыньщ e3repyi

Топ тар неш pi Ургашы токгылар Еркек токгылар

саны, бас Tipi салмак, кг (М±т) саны, бас Tipi салмак, кг (М±ш)

туган кезшде енесшен айырган кезшде 12 айлык кезшде туган кезвде енесшен айырган кезшде 12 айлык кезшде

1 тэжфибе

I 60 3,32±0,07 25,40±0,52 42,0±0,59 54 3,43±О,06 26,9С±0,5 50,48 ±1,04

II 85 3,34±0,08 26,41±0,38 43,71±0,69 64 3,45±0,08 27,48±0,43 53,61±1,07

III j 102 3,27±0,05 25,41±0,41 41,38±0,94 44 3,34±0,06 27,04±0,98 52,04±1,51

II тэзюрибе

I 69 3,41±0,06 25,60±0,44 41,81±0,33 62 3,81±0,05 26,88±0,55 51,91±1,б4

11 92 3,39Ю,08 26,11аО,64 42,23±0,38 55 3,82±0,13 27,11±0,38 52,68±1,02

III 66 3,44±0,05 25,68±0,51 41,0±0,44 63 3,79±0,06 26,93±0,67 51,89±1,04

Жун ошмдипп мен. жун сапасы. "Маклеган зауыт тык; генотипэт будан малдары жуылган таза жун салмагынан б1рпшл тэж!рибеде 14,5-7,6%-ке, екшип тэж1рибеде 7,2-4,3%-ке артык болды, ал "Вонга" зауыттык генотипи 1/4 канды урпакгарынан б1ршил тэжipибeдe 8,9-3,6%-ке, екшпп тэж1рибеде 7,1-2,7%-ке басымдык танытты.

Кесте 2

Токтылардыц жун eнiмдiлiri (п=10)

Топ УРгашы токтылар Еркек токтьиар

тар

нэм!- жуыл таза жуыл ■Пр1 жун- жуыл таза жуыл пр1 жун-

Р> маган Жун маган салмаг дж маган жун маган салмаг дж

жун шыгы таза ы, кг коэфф жун шыгы таза ы, кг коэфф

салмаг мы, жун, ициен салмаг мы, жун, ициен

ы, кг % кг т, г ы, кг % кг т, г

I тэяарибе

I 4,61 55,4 2,55 41,0 62,19 6,13 51,04 3,13 53,1 58,94

II 4,72 61,8 2,92 41,2 70,87 6,01 56,11 3,37 52,4 64,31

III 4,49 59,7 2,68 40,6 66,00 5,96 54,63 3,25 51,8 62,74

II тэшрибе

I 4,33 56,2 2,43 38,9 62,46 6,02 53,08 3,19 51,6 61,82

II 4,68 60,9 2,85 39,3 72,52 5,98 55,78 3,33 50,4 66,07

111 4,50 59,2 2,66 39,6 67,17 5,90 54,94 3,24 50,7 63,90

II топ будан малдарыныц жундк коэффициенттер1 баска топтардан артык болтаны аныкталды. Бул артыкшылык б1рп-пш теж]рибеде таза канды ургашы жэне еркек токтылардан 13,9-9,1%, екшип тэж1рибеде 16,1-6,8% болды, осыган сэйкес "Вонга"

зауыттык генотигт будандардан 7,3-2,5% жэне 7,9-3,3%-ке артык, болды.

"Маклеган" зауытынан алынган кошкарлардын будан урпактарыныц бушр жэне арка жундер узындыгы баска мал топтарынан жогары болды (айкын емес). Буй'ф жун мен сан жун талшыкгары жвдшкелМнш, айырмашылыты барлык, мал топтарында 1,31-1,34 мкм-ден аспады. Эс1ресе II топ ургашы будандарыньщ керсетк1штер1 ею тэж1рибе нэтижесшде де жаксы болды: 0,8-1,25 мкм.

Кесте 3

I жастагы токгылардын жун узындыгы, см.

Топтар ИОМ1р1 п Ургашы токгылар Еркек токгылар

бушр жуш М±ш арка жуш М±т бушр ЖYнi М±т арка жуш М±т

I тазырибе

I 32 8,97±0,12 8,23±0,19 9,33±0,13 8,38±0,13

II 34 9,12±0,13 8,25±0,18 9,57±0,07 8,59±0,09

III 31 9,09±0,48 8,25±0,21 9,54±0,22 8,74±0,21

II тэшрибе

I 31 8,65±0,16 8,12±ОДЗ 9,38±0,10 8,37±0,21

II 28 8,98±0,26 8,23±0,06 9,72±0,15 8,79±0,19

III 33 9,02±0,11 8,24±0,32 9,50±0,17 8,57±0,13

Кесте 4

Токгылар жуп жщппкелт (п=6)

Топтар neMipi Ургашы токгылар Еркек токгылар

бушр жуш М±т сан жуш М±т öyüip жуш М±т сан жуш М±т

Iтэяарибе

I 21,70±012 22,90±0,22 22,47±0,17 23,40±0,17

II 22,30±0,14 23,10±0,17 21,78±0,11 23,09±0,16

III 21,90±0,12 23,18±0,17 22,20±0,13 23,11±0,11

II тожрибе

I 22,20±0,13 23,06±0,22 22,90±0,12 23,81±0,19

II 21,16±0,10 22,41±0,13 22,69±0,15 24,03±0,20

III 21,8±0,24 22,23±0,21 22,87±0,20 24,10±0,19

BipiHmi тэж1рибедеп II топ еркек токгылары I жене III топтарга Караганда бушр жуш 0,69-0,42 мкм, немесе 3,2-1,9%-ке, (tg=3,4 жене tg=2,5), сан жуш 0,31-0,02 мкм немесе 1,3 жэне 0,09%-ке жщшже бодды (tg=l,3 жене tg=l,l).

5 кестеден ей теж1рибеде де таза кднды токдылардьщ, баска топ малдарына Караганда, шайыр курамындагы май мелшер1 аз болып отырганьш керуге болады. Ал II топ токдыларыныц шайыр майы III топпен салыстырганда темен болды.

Ургашы токгылар арасында öipiHini теж1рибеде таза канды малдар берЬсплш жогары болды, 6ipa*; бул айырмашылык улкен болган жок. Еркек токгылар ¡ипнде II топ будандары I жене III топтан 3,4 жене 3,8% -ке, eraumi тэж!рибе 3,1 жэне 2,4%-ке артык болды. EKiHiiii теж1рибедеп ургашы токгылар арасында, тагы да II

топ малдарыньщ 6epiKTÜiiri жогары болды: таза кандылардан 1,0%-ке; III топ будандарынан 2,3%-ке (5 кесте).

Шаруашылык_жэне___пайдалы__белплердщ езара байланьтс-

тылыш. Алынган эртурл1 зауыттьщ генотипп урпакгарыньщ барлык топтарында 6ipiHiiii жэне скншп тэж1рибелердеп xipi салмактары мен кыркылган жун арасындагы корреляциялык байланыс он болды. (0,51-0,81 аралыгында).

Tepj гистологиялык курылымът. Жаца туган козылардыц жэне 4 айлык токтылар Tepiciniii гистологиялык, курылымына салыстырмалы талдау ногижеа керсеткендей, малдардьщ бул жасында Tepi кдбаттарыньщ арасында айгарлыктай айырмашылыкгар болмады. Жалпы Tepi калыцдыгы барлы^ : топтарда туган кезшде жогары болды.

I жастагы ургашы токтылардыц жалпы Tepi калындыгы мен оныц кдбаттарыныц улес салмапл туралы деректерден II топ будандарынын басымдылыгымен керуге болады. I жоне III топ малдары жалпы Tepi калындыгынан 7,57-71,63 мкм-гс немесе 0,4 жене 3,89%-ке томен болганы аныкталды.

Еркек токтылар арасында II топ "Маклеган" зауыттык генотипп 1/4 канды будан урпакгарыньщ жалпы тер! калындыгы таза канды малдар тобынан 18,37 мкм-ге немесе 0,96%-ке, III топ будандардан 21,42 мкм-ге немесе 1,12%-ке артык болды.

Эпидерме кабаты бойынша тагы да II будан ургашы жэне еркек токгылары басымдылык танытты. II топ будан малдарыньщ пилярлы кабаты жаксы дамыган болып, ал ретикулярлы кабатынын калындыгы нашар болды. Дэлipeк айткднда пилярлы кабат калындыгы I топтан ургашы жэне еркек токтыларында 7,14 жэне 20,4 мкм, III топтан 53,04 жэне 16,32 мкм-ге артык болып отыр.

Кестс 5

Токтылар жун шаиырыиьщ ko.icmí мен GepiKTÚiiri

Топтар HOMÍpi Ургашы токтылар Еркек токтылар

BepÍKTi л1п жуылу аймагы май тер тер: май кдтына сы GepiKTi Jiiri жуылу аймагы май тер тер: май кдтына сы

см i % см 1 %

I тохирибе

I 9,18 1,18 18,0 8,14 6,11 0,75 9,20 1,84 21,3 9,72 5,18 0,53

П 9,02 1,35 18,2 8,78 7,05 0,80 9,51 1,87 18,4 10,64 7,90 0,74

Ш 9,11 1,71 20,8 8,89 7,23 0,81 9,16 1,70 20,1 10,78 7,64 0,71

II теяирнбе

I 9,15 1,40 20,7 8,50 7,08 0,83 9,17 1,50 23,7 10,98 8,01 0,73

И 9,24 1,89 22,1 9,10 6,79 0,75 9,46 1,82 22,4 11,44 7,77 0,68

111 9,03 1,69 20,3 9,12 7,24 0,79 9,24 1,97 23,1 11,65 7,63 0,65

Жун фолликулаларыныц I мм2 Tepi ауданындагы саны бойынша ургашы токтылар арасында II топ малдарыньщ керсетыгш дурыстау болды. Олар III топ малдарына Караганда 2,88 фолликулага немесе 4,83%-ке, таза канды малдарынан 3,63 фолликулага немесе 6,17%-ке басым болды. Еркек токтылар арасында II топ малдарыньщ жун фолликулалары, I топка Караганда 10,82%-ке, III топ будандар керсетюштер1мен салыстырганда 0,82%-ке тыгыз орналаскан болып шыкты (6 кесте).

Ет ешмдшп. Сояр алдындагы Tipi салмагы, таза канды малдарда II жене III топ будан малдарына кдраганда 1,39 жене 2,45 кг-га немесе 2,65 жене 4,77%-ке басымдылык танытты. Ал уша салмагы бойынша 1,14 жене 1,91 кг-га немесе 4,7 жене 8,2%-ке артык болды.

Сойыс шыгымы бойынша басымдылык тагы да таза канды мал топтарында болды. Олар II топ кошкарларынан 2,4%-ке, III топ малдарынан 3,5%-ке артык. Ен, темен сойыс шыгымы 46,32% "Вонга" зауыггык генотипа будандарда болды.

III топ будандарыньщ im май жинау кдбшетт де темен, im май шыгымы 0,96% болды.

Таза канды малдардьщ етшщ курамында су молшер! I жене II топ малдарына кдраганда 2,64-1,75%-ке кеп, ал еттеп май мелшер1 баска мал топтарымен салыстырганда аз болды -18,10%.

II топ малдарыньщ етшде протейн мелшер! кеп болды (16,08%). Сондай ак бул топ малдары еттершщ азыкгык багалылыгы таза Канды I топ малдарыньщ 0,69 МДЖ немесе 6,4%-ке, II топ будандарынан 1,34 МДЖ немесе 13,32%-ке басым (7 кесте).

Интерьерлис ерекшел1ктср. Жалпы белок керсеткшднен II топ будан топтарыньщ басымдылыгы аныкгалды. Олар I топтан 4,31%-

Кесте 6

12 айлык, токгылар Tepicinin морфологиялык, курылымы

Топ-тары HOMÍpi Жалпы Tepi кал ы ндыгы МКМ Оныц ¡шпеде, мкм Tepiniu 1мм2 ауданы-на келетш жуп фол-ликулалар сапы

эпидермис кдбаты % пилярлы кдбат % ретикуляр -лы кдбат %

I 1906,46 16,40 Ургашы 0,86 токтылар 1208,70 63,40 681,36 35,74 58,84

II 1914,03 16,81 0,88 1215,84 63.52 681,38 35,60 62,47

III 1842,40 16,60 0,90 1162,80 63,11 663,00 35,99 59,59

Еркек токгылар

I 1911,76 16,60 0,87 1208,70 63,22 686,46 35,91 59,72

II 1930,13 17,63 0,91 1229,10 63,68 683,40 35,41 66,18

III 1908,71 17,12 0,90 1212,78 63,54 678,81 35,56 65,64

Кесте 7

18 айлык, кошкдрларды бакылау сою жогижслср! (п= 6)

Топтар Tipi Yiua Yiua 1ш май Сойым Крсымша Барлык Барлык,

HeMipi салмагы, кг салмагы, кг шыгымы, % шьтгымы, % шыгымы, % ен1мдер сойым сойыс

шыгымы, % omMflcpi, % ен1мдер

шыгымы, %

I 53,8 25,2 46,84 1,12 47,96 10,88 31,6 58,74

II 52,41 24,06 45,93 1,06 46,82 11,25 30,51 58,23

III 51,35 23,29 45,36 0,96 46,32 11,10 29,44 57,33

ке, III топ малдарынан 2,51%-ке артык болды. Сондай ак, бул топ малдары альбумин жене глобулин Mcxinicpi бойынша баска топтар арасында орташа децгейде: 44,34 жене 55,66%. Альбумин молшершщ жогаргы керсеткшл III топ будандарында, ал глобулин бойынша таза канды малдар керсеткшл жогары болды.

Журпзшген зерттеу нотижелерш жалпылай келе, "Маклеган" зауыттык генотиггп 1/2 канды кошкарлардын, урпакгары, жалпы белок KopccTKimi бойынша баска топ малдарынан едеучр жогары болды, ал альбумин-глобулин фракциялары II топ малдарында калыпты децгейден ауыткыган жок.

Экономикалык тшмдшк

"Маклеган" зауыттык генотишт малдардын таза жу!г салмагы, таза канды оцтустж казак меринос тукымы малдарынан 370-420 грамга дей1н артык болып отыр немесе 14,5-17,2%-ке деЙ1Н. Еркек токтылары 240-140 г немесе 7,6-4,4%-ке артык.

Шаруашылыктардын таза жунд1 дайындау ерюн багасьшен есептегенде, таза кандыларга Караганда I бас "Маклеган" зауыттык генотштп урпагынан 65,49-74,34 тенге аралыгында пайда келген. 100% жуылган таза жуннщ нарыкгык багасы 177-тенге, ал ет ешмдшгш есептеуде жогары кондылыктагы 1 кг Tipi салмагына келетш нарык багасы 66 тенге cceoiMeii журпзшд1. I бас ургашы жене еркек токтыны 12 айда ocipyre жумсалган шыгыны 1927,2 жэне 2371,6 тенге болды.

Кесте 8

Экономикалык тшмдипк (I баска шакканда)

Мал топ-тары Жынысы Алынган ашм Шаруа-шылык шып>шы Таза пайда

таза жун т!р1 салмак

кг тенге кг тецге

I теж1рибе

I ургашы 2,55 451,3 43,00 2838,0 1927,2 1362,1

еркек 3,13 554,0 50,48 3331,6 2371,6 1514,0

II ургашы 2,92 516,8 42,70 2818,2 1927,2 1407,8

еркек 3,37 596,5 53,61 3538,2 2371,6 1763,1

III ургашы 2,68 474,3 41,38 2731,1 1927,2 1278,2

еркек 3,25 575,2 52,24 3447,8 2371,6 1651,4

II тэжрибе

I ургашы 2,43 430,1 41,80 2758,8 1927,2 1261,7

еркек 3,19 564,6 51,91 3426,0 2371,6 1619,0

II ургашы 2,85 504,4 42,20 2785,2 1927,2 1362,4

еркек 3,33 589,4 52,68 3476,8 2371,6 1694,6

III ургашы 2,66 470,8 41,00 2706,0 1927,2 1249,6

еркек 3,24 573,5 51,89 3424,7 2371,6 1626,6

Кррытынды

I. Оцтустж казак мериносы саулыктарын эртурл1 генотшт кошкарлармен уРыКтандыру непзшде, "Маклеган" зауыттык генотишт жартылай канды кошкармен урыкдандырылган саулыктар телдепштш, салыстырыльш отырган топтардан жогары болатыны аныкталды.

II. Алынган тэяарибелж к,озылардьщ салмагы бойынша "Маклеган" зауыггык генотипп малдар тобы, козынын барлык ecin жетшу кезендервде, таза канды жэне "Вонга" зауыггык будандарынан басымдылыгы айкын болды.

III. "Маклеган" зауыттык генотип'п 1/4 канды урпактары барлык дерлж дене елшемдер1 бойынша таза канды жэне "Вонга" зауыттык будандарынан басым болды. Олар дене öimii узын, кеудесп жаксы дамыган, суйекп, ipi келген мал ретшде сипатгалады.

IV. "Маклеган" зауыггык генотигт будан малдары жуылган таза жун салмагынан, таза канды онтуспк казак, мериносы тукымы малдарынан €5ipiiiLL.ri тэжрибеде 14,5-7,6%-ке, еюшш таж!рибеде 7,2-7,3%-ке артык болды, ал "Вонга" зауыттык генотипа 1/4 канды урпактарынан 6ipiHiiii тэж1рибеде 8,0-3,6%-ке, екшип тэжзрибеде 7,1-2,7%-ке басымдылык, танытты. Сондай-ак II топ малдарыньщ таза жун шыгымы процентик катынасы, салыстырылып отырган топ малдарынан айтарлыкдай жогары болды.

"Маклеган" зауытынан алынган кошкарлардьщ 1/4 канды будан урпактарыныц бушр жэне арка жундершщ узындыгы зерттеулердеп баска мал топтарынан жогары болып отыр.

Byiiip жун мен сан жун талшыктары жщшкелтнщ айырмашылыгы барлык мал топтарында 1,31-1,34 мкм-ден аспады. 9cipece "Маклеган" зауыты будандарынын ургашы токтыларьтньщ керсетиштер1 ей тэж1рибе нэтпжестде де жаксы болды: 0,8-1,25 мкм.

Тэж1рибел1к мал топтары арасында "Маклеган" зауыттык генотипп жартылай канды кошкарлардьщ урпактарыньщ жун шайырыньщ сапасы таза канды малдарга жэне "Вонга"зауыттык генотипп 1/4 канды будан малдарга кдраганда жогары болды.

Сондай-ак жун талшыгыньщ жуылу аймагы мен бержтшк KopceTKiniTepi де баска топ малдарымен салыстырганда оте жогары болганы аныкталды.

V. Тэж1рибел1к малдардыц Tipi салмагы мен кыркылган жун арасындагы корреляциялык байланысын аньщтау, oprypjii зауыттык генотипи урпакгардьщ барлык топтарында он, болды (0,51-0,81 аралыгында).

VI. Tepi гистологиялык курылымынзерггеу "Маклеган"зауыттык генотиггп жартылай канды кошкардыц урпакгарыньщ баска топтарымен салыстырганда, пилярлы кабаты кдльщ, жаксы дамыган, ретикулярлы к,абаты салыстырмалы жукалау болып келген, колем б1рлтнде келетш жун фолликулалары таза канды жэне "Вонга" зауыттык генотипи будандарга Караганда тыгыз орналаскан. Тершщ мундай гистологиялык курылымы, жогары жун ошмдшгш камтамасыз етедь

VII. Зерттеулердеп барлык сойыс ешмдер шыгымы бойынша таза канды оцтустж казак меринос койларымен "Маклеган" зауыттык генотипп 1/4 канды будандар керсетюштершщ айырмашылыгы аз, ал "Вонга" зауыттык генотипп кошкарлардыц 1/4 канды урпакгары I топтан-2,46%-ке, II топтан 1,57 %-ке томен болды. Сондай-ак "Маклеган" генотиггп малдар спиде протеин молшер1 кеп, азыктык багалылыгы да жогары болды.

VIII. Зерттелш отырган мал топтары арасында "Маклеган" зауыттык генотипа жартылай канды кошкарлар урпактарыныц о]-пмд1л1к керсетюштсрщщ жогары болуыньщ аркасында экономикалык тургыдан тшмд1 болды. Сондай-ак оцтустж казак меринос генотишне жогары эсерш типзетш накгы 6ip австралиялык

зауыт кршкарын тандау кептеген мемлекетпк кдржыны унемдеуге мумющцк бередк

Мундай генотип "Маклеган" зауытыньщ малдары екеш аныкталды.

IX. Сонымен, одтуспк кдзак меринос тукымын жетшд1ру ушш Австралиялык зауыггардаи кош кар алганда, олардьщ шаруашылык койларына байланысты Австралиялык зауытгык генотишне кони аудару кажет.

Усыныс

Тукымдык шаруашылыктар мен эргурл1 менднктеп тауарлы шаруашылыктар койларыньщ ешмдиик сапасьш арттыру максатында, Австралия кошкарларын пайдалану кезшде, жогары ешмд! урпак беретщ Австралиялык зауытгык генотипше кенш аудару кажет. "Ак, булак" асыл тукымды кой шаруащылыгы жагдайында Австралиялык "Маклеган"зауыттык гснотигт жартылай канды тукымдык кошкарларды пайдалану усынылады. Алынган урпактьщ ошмдшк сапасы, таза канды жэне баска Австралия зауытгык генотшт будандардан жогары болады. Сондайац'Ак булак"шаруашылыгынан Жамбыл жене баска да облыстардьщ коптеген шаруашылыктары тукымдык кошкарлар алып, пайдалануына байланысты, алгаш рет Австралиялык зауыттык генотип эсерш аныктаган зерттеулер нотижелерш мацызы зор. Бул гылым 1I - з с рттеул е р,ш н мацыздылыгы жалпн оцтуспк казак меринос тукымын жетищруде, журпзшген жумыс корытьшды деректерш асылдандыруда кецшен колдануда кажет етедь

Жарыкка шыккан диссертация макдлалары

1. Жайлыбаев Б.Ш., Сэл1мбаев Ж.А."Эртурл1 зауытгык генотиптг козылар туркыньщ ерекшелт".Алматы, Жаршы, 1996,№3.

2. Жайлыбаев Б.Ш., Сел1мбаев Ж.А. ,Жайлыбаев А.Ш., 1\ырык,баев С.К,. "Эртурл1 зауытгык, генотипп кошкарлардыц саулык телдепшттне есерь"Алматы, Жаршы, 1997,№9.

3. Жайлыбаев Б.Ш. "Эртурл1 зауытгык генотипп кошкдрлар урпактарыныц ет ешмдшгш зерттеу нэтижелерГ'.Алматы, Жаршы, 1998,Xsl.

Resume

"The productive quality of AustraiianKazakh merino

in various genetype". Zhaii.'baev Be/DitbeK Shyr>d?iiev:ch.

Were determined with the experemental group of AustraiianKazakh .merino with the various factory gsnetype- Sik? fertility plive mass, viability and development of lambs, the measure of the body ana t^s incexes of physique, wool productivity and the quality of the wool, cgi relation, the hisiostructure of the skin, moat productivity, chemical composition of meat, interior indicators.

The resu't ct investigation shows tnat ¡n improving the breed South Kazakh merino with the method of introductory asss-b'sacJiny with AustraiianKazakh sheep from various factory of Australia,their factory genetype influences to the productivity cf progeny

Резюме

"Продуктивные качества австсаг.оюжноказахских мериносов разных генотипов".

Жайлыааэв Бейбитбек Шындапиевич.

На основании поставленных опытов определено селекционно-продуктивные качеств? аястрапо'ожнокздо/ских адйриносе« равных заводских генотипов (живая масса, промеры тела, шерстная продуктивность, гистоструктура кожи, выход туши и других продуктов убоя, морфологический состав туши, химический состав мякоти, интерьерные показатели).

В результате исследовании, доказано, что влияние австралийских баранов при совершенствовании южноказахских мериносов зависит от их заводских генотипов.