Бесплатный автореферат и диссертация по сельскому хозяйству на тему

Микроэлементы (Мn, Zn) в почвах Ширванской степи и влияние органо-минеральных и микроудобрений на урожайность винограда и качество вина

ВАК РФ 06.01.04, Агрохимия

Автореферат диссертации по теме "Микроэлементы (Мn, Zn) в почвах Ширванской степи и влияние органо-минеральных и микроудобрений на урожайность винограда и качество вина"

од

АЗЭРБАЛЧАН ЕЛМЛЭР АКАДНМШАСЫ ТОРПАПИУНАСЛЫГ ВЭ AITOKHMJA ИНСТИТУТУ

Bjija'iNtacbi hyiyiyima

AJÏbLIEB АГАКИШИ ТЭВЭККУЛ оглу

ШИРВАН ДУЗУ ТОРПАГЛАРЫНДА МИКРОЕЛЕМЕНТЛЭР (Mn, Zn) ВЭ УЗВИ, МИНЕРАЛ, МИКРОКУБРЭЛЭРИН Y3YM БИТКИСИНИН МЭЬСУЛДАРЛЫГЫНА ВЭ ШЭРАБЫН КЕ1ФИЛЭТИНЭ ТЭ"СИРИ

Ихтисас: 06.01.04 - ArpoKHMja

Кэнд тэсэрруфаты слмчэри намизэди алимлик дорочоси ачмаг учун тащим едилмиш диссертасщанын

АВТОРЕФЕРАТЫ

БАКЫ - 1996

Диссертаауа ниш Азорба]чан Копд Тосорруфаты На зирли]и, Ечми-Тодшгат Узумчулук во Шорабчылыг Институтунда 1993-1995-чи иллордо jepиuo ]етирилмшидир.

НЛМИ РЭЬЬЭР: - Кэнд тосорруфаты ел мл ори доктору, б.е.и.

Н.А. АРАШВ

РЭСМИ ОППОНЕНТЛЭР: - Чограф[-уа елмлори доктору, профессор

Б.Г. ШЭКУРИ

- Кэнд тосорруфаты елмлори доктору,

профессор

Ф.Ь. АХУНДОВ

Апарычы тэшкилат: - Азэрба]чан Кэнд Тэсэрруфаты Академщасы

Диссертасщанын мудафиэси " " _ 1996-чы

ил саат " А, " Азэрба]чан ЕА, Торпагшуиаслыг вэ Агроким]а Ииститугундакы докторлуг диссертасруаларын мудафиоси узрэ Д 004.16.01 Ихтисаслашдырылмыш Шурада кечирилэчэкдир.

Автореферата верилмиш рэ"]лорин ики нусхэдв ашагыдакы унвана кондэрилмэси хаЬиш олуиур.

370073, Бакы-73, М.Ариф кучэси, 5. Шуранын елми катибинэ

Диссертасща илэ Азэрбс-учан ЕА, Торпагшуиаслыг вэ Агроким]а Институтунун китабханасында таныш олмаг олар.

Автореферат кондэрилмишдир " ^ " ко^ 199б-чы ил.

Ихтисаслашдырылмыш шург

елми \ катиби, к.т.е.н.

Э.И.МЭММЭДОВ

- I -

ИШИН УМУШ CЭЧИJJBCИ

мевзунун актуалльгы. Ширван дузу Aзэpбajчaнын эсас экинчй-лик ра.}онларындан биридир. Тэсэрруфат фэали^эти илэ баглы бура-да торпагларын Оир Ьиссэси деградасиЛа,]а уграмыш, нетичэдэ онла-рын гида балансы позулмуш, агыр металларын топланмасы ганунау.}-гунлуглары дэ,1и111мишдир. Ьазырки вэзиЛэтдэ кэнд тэсэрруфаты бит-килэри алтында гвда режимини низамламаг учун торпагда гида мад -дэлэринин бутун формаларынын мигдары ejpэнилмэли, тэ"сир едэн амиллэр арашдырылмалыдщр.

Сон 50 илдэ Aзэpбajчaнын эразисиндэ микроелементлэрин кениш тэдгигинэ бахма^араг, б9jYK кэнд тэсэрруфаты белкэси олан Ширван дузу торпагларында физиоложи эhэмиjJэтэ малик олан манган (Мп) вэ синк (гп) микроелементлэринин формалары, елэчэдэ микрокубрэ-лэрин биткилэрин мэЬсулдарлыгына тэ"сири этрафлы тэдгиг едилмэ-мишдир. Бу негте.)и нэзэрдэн Ширван дузу (Агсу pajoнy тимсалында) торпагларында гида маддэлэринин, о чумлэдэн микроелементлэрин мигдарынын вэ jatjылмacынын ejpэнилмэcи, бу эсасда торпагларын мунбитли,]инин гиЗмэтлэндирилмэси, кэнд тэсэрруфаты са!гэлэриндэ микроэлемент чатышмамазлыгынын бэрпа едилмэси усулларынын ишлэн-мэси беЛук актуаллыг кэсб едир. Умуми,иэтлэ торпагларда микроелементлэрин тэдгиги, Ьэмчинин биoкeoкимjэви ендеш^анын гаршысынын алынмасы учун вачиб мэсэлэдир. Ге^д едилэнлэр нэзэри сурэтдэ эсасландырылдыгдан сонра узви, минерал вэ микрокубрэлэрин узум вэ дикэр биткилэр алтында тэтбиги ез Иэллини тапмалыдыр.

тэдгигатын мегсэд вэ мэсэлэлэри. Мшин эсас мэгсэди Ширван дузу торпагларынын микроелементлэрлэ (Мп, Ъп) тэ"мин олунма дэ -рэчэсинэ керэ груплашдырылмасы вэ хэритэлэшдирилмэси, узви, ми -нерал вэ микрокубрэлэрин узум биткисинин мэИсулдарлыгына, мэЬсу-лун вэ шэрабын кеЛфи^этинэ тэ"сиринин еЛрэнилмэси вэ свмэрэли нормаларын муэ^энлэшдирилмэсидир.

Ишин мэгсэдинэ yjpyн олараг тэдгигатын мэсэлэлэри ашагыда-кылардыр:- Вразинин мухтэлиф тип торпагларында микроелементлэрин профил бojy jajылмacынын тэдгиги;

- Торпагларын Мп вэ Ъп микроелементлэринин мутэ!гэррик формасы-нын мигдарына керэ груплашдырылмасы вэ хэритэлэшдирилмэси;

- Мп вэ гп -да мутэйэррик формасынын мигдарынын торпагын агро-кимJэви кестэричилэриндэн асылылыгынын арашдырылмасы;

- Y3BH, минерал вэ микрокубрэлэрин узум биткисинин векетасиЛа фазаларынын кедишинэ вэ мэйсулдарлыгына тэ"сиринин еЛрэнилмэси; ., - Кубрэлэрин узум мэЬсулунун вэ шэрабш кеjijnijJ8thhb тэ"сири-нин тэдгиги;

елми ленилик. Ширван дузу торпагларында микроелементлэрин (Mn, Zn) jajimia ганунауЛгунлуглары еЛрэнилмиш, уст Аэ вэ AI гатларында1 манган вэ синкин мутэ1гэррик формасынын мигда-рына керэ торпаглар груплашдырылмыш еэ хэритэлэшдирилмиш, микроелементлэрин мутэпэррик формасы вэ дикэр агрокимJbbh кестэричилэ-рин мигдары арасында, кенетик чэЬэтдэн jaxira торпаглар учун сых perpecnja элагэлэринин олдугу муэ№нлэшдирилмишдир; узви, минерал кубрэлэр вэ онларын зэмининдэ микрокубрэлэрин узумун мэпсул-дарлыгына, мэпсулун вэ шэрабын ке Лфи^этинэ тэ"сири тэдгиг едил-миш вэ оптимал кубрэ нормалары тэ'^ин едилмишдир.

тэмрубэви ehemhjjeth. Тэдгигат нэтичэсиндэ pajOH торпагла -рынын Мп вэ Zn микроелементлэринин мутэйэррик формасынын мигда -ры илэ тэ"мин олуша дэрэчэси арашдырылмыш вэ картограмлар тэр -тиб .едилмишдир. Боз-гэЬвэЛи торпагларда, узум алтында узви, минерал вэ микрокубрэлэрин оптимал нормалары муэ^энлэшдирилмиш, игтисади чеИэтдэн эсасландырылмыш вэ pajoHyH тэсэрруфатларына тэтбиг учун TeBcyjje едилмишдир.

тетвиг. Агсу pajOHy торпагларында микроелементлэрин (Мп вэ Zn) мутэ!1эррик формасьшш мигдарыны кестэрэн картограмлар, кэнд тэсэрруфаты биткилэринин микроелементлэрлэ тэ"мин олунма дэрэчэ-сини MyajjaH етмвк вэ кениш са1аэдэ микрокубрэлэрин ишлэдилмэси учун pajoH кэнд тэсэрруфаты идарэсинэ тэклиф едилмишдир.

Кубрэлэрин оптимал нормалары 1995-чи илдэ IQQ ha са1гэдэ тэтбиг едилмиш вэ элавэ мэйсулдарлыг 30 c/ha - дан чох олмушдур.

апробachjа ве нэшр. Тэдгигатын эсас муддэалары Азэрба^чан ЕТ Узумчулук вэ Шэрабчылыг институтунун елми шурасынын ]аесабатларын-да (1993-1995-чи ил.), Азерба,}чан ЕА Торпагшунаслыг вэ Агроким ja институтунун 50 иллиЛинэ h9cp едилмиш конфрансда (1995-чи ил) вэ институтун елми' семинарында (1996-чы ил) музакирэ олунмушдур. ДиссертасиЛанын мевзусу узрэ 5 елми эсэр чап едилмишдир. ишин ьэмми ва гурулушу. Диссертаси^а кирш, 4 фэсил, нетичэ, истейсалата тэклиф вэ эдэби,уат сиЛаЬысындан ибарэтдир. Иш, II шэ-кил вэ 22 чедвэл дахил олмагла 124 макина сэШфэсини е1штэ едир. : эдэбиЛат мэнбэЛиндэн (20 харичи) истифадэ едилмишдир.

- 3 -ШИШ ЭСАС ЮЗМУНУ

Эдэби,№т ичмалында, торпагда гида мадцэлэринин, Ьэмчинин микроелементлэрин мигдарн вэ кубрэлэрин узугл биткисинин мэЬсул-дарлыгына вэ мэйсулун кеЗфи^ээтинэ тэ"сири йаггында республи-када ¿ахын вэ узаг харичи елкэлэрдэ апарылмыш тэдгигат ишлэри барэдэ гыса мэ"лумат верилмиш вэ Ширван дузу торпагларында узум биткиси алтында узви, минерал кубрэлэр вэ онларын зэмининдэ мик-рокубрэлэрлэ тэчрубэ шлэринин апарылмамасы ге.?д едилмшдир.

ТЭДГИГАТЫН ОБЛЕКТИ ВЭ МЕТОДИКАСЫ

Тэжж§т_о0^ектшга_тэбш_щэраитк Агсу району (эЮО мин 1ш) БejYк Гафгазш чэнуб ¿ачачында дазгэтэ^ белкэдэ вэ эсасэн Ширван дузундэ jepлэшмшIдиp. Ширван дузундэ эсас кеоморфолоки областлар курЛаны золаг; кэтирмэ конуслары вэ конусларарасы депрес^а; дал гавари дузэнликлэрдэн ибарэтдир. Эразинин рел^фи даглыг, дагэтэ ¿и вэ дузэнлик Ьассэлэриндэн твшкил олунмушдур. Даг этэЗи зона -нын ¿'ухары Ьиссэси 50-100 м ¿уксэкликдэ олмагла, 0,01-0,05 маил-лиjэ маликдир, ашагы 1шссэлэрдэ исэ сэтЬин маилли^и 0,001- э ¿а— хынлашыр. Торпаг эмэлэ кэтирэн сухурлар даглыг йиссэдэ карбонат-лы килличилэр узэриндэ аллувиал, деллувиал, аллувиал- деллувиал, деллувиал-пролувиал, дузэн 1шссэдэ исэ ча,}ларын jyjyб кэтирдиЛи аллувиал вэ пролувиал чекунтулэрдэн ибарэтдир. Иглими, эсасэн гы-шы гураг кечэн мула¿им исти, ¿арым сэЬра вэ ¿арым гураг кечэн мула ¿им исти типлэринэ аиддир. Тэбии битки ерту^у ¿арымсэЬра, гуру субтропик хусуси.№тэ маликдир. Бурада боз-гэЬвэ^и, торпаг тип-лэриндэн башга боз, гонур, йэмчинин Ьидроморф торпаглар мевчуд-дур (Волобуев,1Э68, Салаев,1Э91). Даглыг вэ дагэтэ.}и зонада даг мешв, даг гэЬвэ.)и, боз-гэ!гвэ,]и вэ е., дузэнлик Ьиссэдэ исэ боз-чэмэн, чэмэн-боз, шоран типлэри вэ с. бejYк эразини эЬатэ едир. Суварма шэраитиндэ, бир сыра мелиоратив, агрокимЛэви вэ дикэр агротехники тэдбирлэрин васитэсилэ кестэрилэн бир чох торпагларда кэнд тэсэрруфаты биткилэриндэн ¿уксэк мэйсул алмаг мумкундур.

Тэдгигатын апарнлма шэраита вэ методикасы. Агсу ра,)ону тор-пагларынын микроелементнтлэрлэ тэ"мин олунма дэрэчэсинин арашды-рылмасы вэ узум биткиси алтында макро, микро вэ узви кубрэлэрин ишлэдилмэсинин оптимал норма вэ усулларынын мYэJJэн едилмэси

учун pajOHyH 1:100000 MHTjacjiu торпаг хэритэси эсасында мухтэлиф тип торпагларда кэсимлэр rojyjMym, кенетик гатлардан вэ кэсимлэр этраЗнндан (0-30 вэ 30-60 см), нартограмларын тэртиб едилмэси мэгсэдшга исэ уст Аэ вэ AI гатларывдан 1000 -дэн Бухары негтэдэн гарышыг торпаг нумунэлэри кетурулмуш вэ анализ едилмишдир.

Чел тэчрубэлэри, эсас торпаг типи ними «¡а^ылюш 0оз-гэ1шэ^и торпагларда, Мурадлы колхозунун эразисиндэ, Ркасители узум неву алтында, 3 Ьектарлыг сайэдз апарылмышдар. Тэчрубэлэрин го jyjara-сы, khmJqbh анализлэр, алынмыш нэтичэлэрин вариасиЗа - статистика анализи вэ кубрэлэрин тэтбигинин игтисади семэрэси, умуми гэ-бул едилмиш усулларла апарылмышдар (Доспехов, 1979, Мешеряков, 1972, Баранов, 1966, Аринушкина, 1970). Микроелементлэрин мутэ-Й.эррик формасынын миг дары Крупски вэ Александроваja (1983) керэ-рН = 4,8 олмагла асетат-аммониум буфер мэЬлулунда, сон 1гэддэ Мп формалдоксимлэ, Zn исэ дитизонла анализ едилмишдир.

Тэчрубэлэр ики схем узрэ гoJyлмyшдyp. I - схем 9 вариантдан (9x4), 36 тэкрардан ибарэт олмуш вэ NPK + пе^инин мухтэлиф нор-маларынын тэ"сири, II - схем 11 вариантдан (11x4), 44 тэкрардан ибарэт олмуш вэ NPK + пе.)инин оптимал нормалары зэмниндэ микро -елемент дузларынын мухтэлиф гатылыглы мэйлуллары илэ кекден кэ -нар ¿емлэмэнин (биткилэрин чичэклемэсинэ 10-12 кун галмыш вэ там чичэклэмэдэн 12-15 кун кечмиш - гора эмэлэ кэлмэ фазасында чилэмэлэр апарылмагла) тэ"сири тэдгиг едилмишдир. I схем II схем

1. Нэзарэт - Кубрэсиз I. Нэзарэт - Кубрэсиз

2. N90F90K120 кг/ha - зэмин 2. NI20PI20K15Û кг/ha +

3. Зэмин + 10 т/ha nejHH 20 т/ha ne jus - зэмин

4. Зэмин + 20 т/ha nejHH 3. Зэмин + 0,05 % - ли Мп

5. Зэмин + 30 т/ha nejHH 4. Зэмин + 0,1 % - ж Мп

6. N120P120K150 кг/Ьа-зэмин 5. Зэмин + 0,2 % - ли Мп

7. Зэмин + 10 т/ha nejHH 6. Зэмин + 0,0& % - ли Zn

8. Зэмин + 20 т/ha nejioi 7. Зэмин + 0,1 % - ли Zn

9. Земин + 30 т/ha nejim 8. Зэмин + 0,2 % - ли Zn

9. Зэмин + 0,05 % - ли Мп + Zn

10. Зэмин + 0,1 % - ли Мп + Zn

11. Зэмин + 0,2 % - ли Мп + Zn Тэчрубэлэрдэ лэклэрин умуми елчусу 375 м2, песабат лэклэри-

нкн елчусу исэ 225 Af олмушдур. hep лэк 5 чэркэдэн ибарэт олмуш,

пэр чэркэдэ исэ 20 узум колу ¿ерлэшдирилмишдир. Пе Jhh, фосфор вэ калиум кубралври naju3-r™ а^ларында, дэрин шум алтьша, азот куб-рэсинин 50% -и ja3fla, биткилэрдэ тумурчуг эмэлэ келмэ фазасында вэ 50% - и чичвклвмэJb 10-12 кун галмыш чэркэ араларша верилиб култивасиЛа чэкилмишдир. Тэдгигатда ^рымчурумуш пеJhh (n-0,65%, Р205-О,25%, К20-0,6%), аммониум шорасы (N-35%), ада суперфосфат (Р205-18-19Ж), калиум сулфат (К20-45%), манган сулфат (Мп-22,8%) вэ синк сулфатдан (Zn-22,7%) истифадэ едилмишдир.

■I1MPBAH ДY3Y ТОРПАГЛАРЫНЫН МЖРОЕЛЖЕНГЛЭРИН (Mn, Zn) MYTDhQPPMK ФОРМАСЫНЫН МИГДАШНА КбРЭ ГРУ1ШАЩЦЫРЫЛМАСЫ вэ ХЭРИТЭЛБПЩИРИЛМЭСИ C84Hjj9BH торпаг типлэринин агроктЦэви хусуси.Цэтлэри. Ге,}д етдиJhmh3 кими торпаг нумунэлэри 1993-1994- чу иллэрдэ Агсу pajoHyHyH эразисиндэки сэчиjJsbh торпаг тшлэриндэн, профил узрэ, кенетик вэ 1шмчинин экин, экиналты гатлардан квтурулмушдур Торпаг эмэлэ кэтирэн сухурларын, гранулометрик тэркиОин, иглимин торпагларын типлэринин мухтэ лифли jmmeH, хассвлэриндэн вэ с.асы-лы оЛараг.тэдгиг едилмиш торпагларда манган вэ синк микроелемент-лэринин сайэ вэ профил 6ojy ja^жасында муэJJbh фэрглэр олдугу муэ^внлэшдирилмишдир (шэкил I).

Торпагларын aKcepHjjBra зэиф Ьумуслу вэ карбонатлы олмагла зэиф гэлэви муйитэ маликдирлэр. Суварма, профил 6ojy карбонатла-рын amaraje догру артмасына сэбэб олмушдур. Удулмуш эсасларын чэми ашагы гатлара догру адэтвн артыр вэ 20,0-36,0 мг.екв/ЮОг.т арасында дэ jmrap. Са елементи устунлук твшкил етмзклэ, (эсасла -рын чэминдвн 50-70% ) дэрин гатлара кетдикчэ азалыр., Mg исэ эк-синэ, артыр. Yct гатларда нисбэтэн устун мкгдара малик удулмуш Na эсасларын чэминин 5-10%-ни кечмир, je"ни узум биткисинин инкиша$ына вэ мэпсулдарлыгына мэнфи тэ"сир етмир. Гранулометрик тэркибинэ керэ торпаглар ¿ункул килличвдвн (дагэтэЛи зона) агыр киллиJв (дузэн Ьиссэ) гэдэр fl9jmn^Bp.

Бурада торпаглар микроелементлэрин умуми мигдары илэ нисбэтэн орта вэ бэ"зэн jaxim тэ"мин олунсалар да онларын умуми миг-дардан мутэпэррик ®opMaJa кечмэ фаизи олдугча азлыг тэшкил едир (2-8 %).Тэдгиг етда^имиз рекионун торпагларынын bkcephjJbth узви вэ минерал гида маддэлэри илэ о чумлэдэн, микроелементлэрин мутэ-heppuK формасы илэ зэиф тэ"мин олунмушлар. Она керэдв бу торпаг-

ларда узум биткисиндэн ¿уксэк вэ ^фи^этли мэйсул алмаг учун пе.)инин, азот, фосор, калиум кубрэлэринин вэ микрокубрэлэрин нормаларынын елми чэйэтдэн эсасландырылараг верилмэси зэруридар.

Умуш Мл (мг/кг) МутэЬррик Мл О 400 800 1200 20 40

й 80.

^ 120.

со

¿даг-метэ гэЬвэ^и мешэ алтындан чыхмш даг-гэйвэ^и

да? боз гв1ава^и . суварылан чэмэн-боз суварылан аллувиал

Умуш мг/кг Мч-тэЬэррикТп 20 40 60 80 2.0 4.0

чэмэн

160

Шэкил1. Тэдгигат oCjeктинин мухтэлиф тш торпагларынын профили узрэ Мп (а)вэ йп (б) микроелементлеринин умуш вэ муте-1гэррик формасынын мигдарынын дэЗишмэси.

Тэдгигат о(Шк:п^тШ1агларщдш вэ Ъа микроелементлэринин мутэЬэртзик формасынын мигдарына кэрэ груплашдырылмасы вэ хэритэ-лэщдирилмэси. Агсу ра,)ону торпаг типлэринин вэ онларын нев мух -тэлифликлэринин эйатэ етдаОи эразидэ муэ,Мэн контурлара душэн кэ-симлэрин вэ кетурулмуш гарышыг торпаг нумунэлэринин микроеле-ментлэрлэ тэ"мин олунма дэрэчэси кестэричилэриндэн истифадэ ет-мэклэ, Ьэмин торпаглар Мп вэ йп -ин мутэ1гэррик формасынын мигдарына керэ аЛры-а^ры групларда бирлэшдирилмишдир. Бу груплар эса-

сында хэритэлэшдирмэ ишлэри апарылмыш вэ картограмлар тэртиб едилмишдир (шэкил 2). Ра^он эразикглдэ ^¿ылмыш торпаглар манган вэ сшшш мутвЬэррнк формасынын мигдарына керэ гэбул едилмиш гра-дacиjaja (Гюльахмёдов и др.,1980) эсасэн 4 група белунмушлэр (чэдвэл I):

Чэдвэл I

Агсу району аразиси торпагларынын манганин вэ синкин мутэйэррик формасынын мигдарына керэ груплашдырылмасы.

труп града- тэ"мин сайэ умуми нумун. орта ги,]. дис вариа-лар си^а олунма 1га саЬэ- са,)ы, М + ш, перс. cиJa мг/кг дэрэчэси дэн,Ж п мг/кг Б У,%

МП

I <10 чох зэиф 23294 25,14 217 5,58+1,09 2,2 39

II 10-25 зэиф 46495 50,17 535 15,42+1,59 3,2 21

III 25-45 орта 19657 21,22 257 33,38+2,72 5,5 17

1У >45 jyкcэк 3214 3,47 37 50,19+8,44 17,6 35

гп

I <1,3 чох зэиф 17904 19,32 191 0,93+0,12 0,27 29

II 1,3-3,5 зэиф 54126 58,41 633 2,18+0,26 0,53 25

III 3,5-5,8 орта 19068 20,58 193 4,48+0,32 0,64 14

1У >5,8 Зуксэк 1562 1,69 29 6,08+0,21 0,45 7

I груп торпаглар: гумсал, jyнкYЛ килли вэ агыр килличэли, jyxa, орта галынлыглы вэ галын, бозгырлашмыш даг гэйвэЛи; килли, орта вэ агыр килличэли, jyxa вэ орта галынлыглы даг боз гэйвэЛи; jYHKYЛ, орта вэ агыр килличэли, ^ха, 0э"зи jepлэpдэ зэиф шоракэтлэшмиш боз гэ1шэ,!и; гумсал, Зункул, °Рта вэ агыр килличэли, бэ"зи jepлэpдэ зэиф шоракэтлэшмиш ачыг боз чэмэн;

II груп торпаглар: орта вэ jYHKYл килличэли, jyxa вэ галын, jyjyлмyш даг мешэ-гэЬвэ.)и; килли, галын, карбонатлы даг-мешэ гэ11-вэЛи; килли, jyxa вэ галын, мешэ алтындан чыхмыш карбонатлы, даг гэйвэ,)и; килли, галын даг Ооз-гэйвэ^; килли, орта вэ агыр килличэли, галын ачыг боз-гэйвэЛи; jYHKYЛ, орта вэ агыр килличэли, бэ"зи jepлэpдэ зэиф шоракэтлэшмиш, ачыг чэмэн-боз; килли, JYHкyл орта вэ агыр килличэли, бэ"зи jepлэpдэ зэиф шоракэтлэшмиш чэмэн-боз; килли, орта вэ агыр килличэли, бэ"зи Лерлэрдэ зэиф шоракэт-

Груплар Манганын мигдары мг/кг Тэ"мин олунма дэрочаси

рШ I <10 ЧОХ ЭЭИф

ШШЙ 2 10-25 яэиф

1рУ> i fTll з 25-45 орта

4 > 45 .]YKC0K

Шэкил 2. Агсу pajoH торпагларынын уст Аэ вэ AI гатында манганын мутэКэррик формасышн мигдарыны кестэрэн картограм (картограмдакы рэгэмлэр торпаг контурларынын нвмрэсини кестэрир;

лэшмиш боз-чэмэн; гумсал, ¿ункул вэ орта килличэли, Jyxa, там инкишаф етмэмиш аллувиал-чэмэн;

III труп торпаглар: капли вэ агыр килличэли, галын, jyjyл-муш даг-мешэ гэЬвэЛи; агыр килличэли, карбонатлы даг-мешэ гэ5твэ-Jh; килли, галш вэ jyxa, мешэ алтындан чыхмыш, jyjy™yn даг -r9hB9jH; агыр килличэли, галын, орта- галынлыглы вэ jyxa, мешэ алтындан чыхмыш, карбонатлы даг-гэйвэ^и; "агыр килличэли, галын вэ орта галынлыглы даг боз-гэ1гвэ Jn; агыр килличэли, бэ"зи jepлэpдэ зэиф шоракэтлэшмиш чэмэн-боз; агыр вэ орта килличэли, галын, орта галынлыглы вэ jyxa, там инкишаф етмэмиш аллувиал-чэмэн;

IV груп торпаглар: агыр килличэли, галын, типик даг- мешэ r9hB9jH; агыр килличэли, галын, мешэ алтындан чыхмыш, jyjyjMym даг-гэ&вэ^и; агыр килличэли, галын, мешэ алтындан чыхмыш бечэ-рилэн даг (баг) r9hB9jn; агыр килличэли, зэиф шоракэтлэшмиш, орта галынлыглы, там инкишаф етмэмиш аллувиал-чэмэн; агыр вэ ¿ункул килличэли батаглыг-чэмэн;

I вэ II груп торпаглар тэдгиг едилэн микроелементлэрлэ аша-гы дэрэчэдэ тэ"мин олундугундан торпагларын мYнбитлиjини вэ кэнд тэсэрруфаты биткилэринин мэ11сулдарылыгыны jYкcэлтмэк учун микро-кубрэлэрин тэтбиги мутлэг лазымдар. III груп торпагларда битки-лэрин микроелементлэрэ олан тэлэбаты нисбэтэн едэнилсэдэ, сабит мэйсулдарлыгын алынмасы учун кубрэлэрин тэтбиги вачибдир.- IV груп торпагларын мутэйэррик Мп вэ ъп илэ тэ"минаты кифа¿эт гэдэр одцугундан микрокубрэлэрин элавэ верилмэсинэ etrmja4 дуЛулмур.

.Мп .вэ zn микроелементлэринин мутэЬэррик фошасынын мигдары

Bfl96HjjaT хуласэсиндэн мэ"лум олдугу кими Mn, Zn вэ дикэр микро-елементлэрин мигдары, торпагын физики, ким¿эви, биоложи хассэлэ-риндэн, 1гэмчинин тэтбиг олунан агротехники, агрокимЗэви вэ да -кэр тэдбирлэрдэн асылы олараг профил вэ cahe 6ojy Ä9jmirHp.

JyxapHfla кестэрилэнлэрлэ элагэдар олараг Агсу pajoHy эрази-синдэ jajылмыш C94HJJ9BH Aar-r9teajH, даг 603-r3hB3jH, боз- гэ1г-B9jH, чэмэн-боз, боз-чэмэн вэ с. торпаг типлэри вэ japHM типлэ-риндэ Мп вэ Zn микроелементлэринин умуми вэ мутэЬэррик формасы-нын мигдары вэ 1гэмчинин бу кестэричилэрэ тэ"сир едэн торпагын агроким¿эви хассэлэри ejpaHHjamimiHp.

Тэдгигатын нэтичэлэри кестэрмишдир ки, pajoH эразисиндэки

jYнкYЛ вэ орта механики тэркибли торпагларын Oejyк эксэри,Уэти (75-80 %) манганын вв синкин мутэ1шррик формасы илэ зэиф, гэ1г-вэ,]и даг мешэ, аллувиал, субасар вэ охшар эразилэр исэ орта вэ Луксэк дэрэчэдэ тэ"мин олунмушлар. Манганын вэ синкин мигдарынын кениш чэрчивэдэ вариасиЛасы (5-40%) бир чох амиллэрлэ jaнaш, Ьэмчинин торпаг эмэлэ кэтирэн сухурларын мухтэлифли^и илэдэ баг-лыдыр. Бозгырлашмыш даг гэ!шэ.5и (Мп=4,0-10,0 мг/'кг), шоракэтлэш-мша боз-гэйвэ^и (2,7-6,0 мг/кг), даг боз-гэйвэ,)и (3,3-9,9 мг/кг) ачыг боз-чэмэн (4,0-8,0 мг/кг) тарпаглары манганш мутэЬэррик формасы илэ (Ьэмчинин синкин мутэ)1эррик формасы илэ - 0,2- 3,4 мг/кг) зэиф. тэ"мин олундугундан бу торпагларда микрокубрэлэрин тэтбиги зэруридир.

Анализлэрин умумилэшдирилмэси белэ бир муйакимэни тэсдиг eтмэjэ имкан верир ки, тэдгигат белкэсиндэки торпагларын манган вэ синкин мутэйэррик формасынын мигдары йумусун, карбонатын, лил 1шссэчиклэринин, рН-ын вэ е., Ьэмчинин, манган вэ синкин умуми мигдары илэ бирбаша вэ ¿а доданы ¿олла элагэдардар (шэкил 3, 4).

Kopэлjacиja> регресса анализлэрини тетбиг етмэклэ 11умусун (х-£),лилйн (х2), карбонатын (х3) вэ рН-ын (х4) манганын (х5) му-тэйэррик формасынын мигдарына тэ"сири вэ бу кестэричилэр арасын-да асылылыглар ejpэнилмишдиp. Эввэлчэ микроелементлэрин мутэпэр-рик формасы вэ агроктуэви кестэричилэр арасында чут кopeлjacи>ia эмеалларк тапылмышдыр. Торпаг типлэри учун ajpылыгдa кестэричи-лэрин (Хр х2, Х3, х4) йэр биринин мигдары илэ манганын мигдары арасында нисбэтэн кафи корелЛас^а эмеаллары (И) тапылмасы-на бахш^араг (Н = 0,40-0,96), умуми эрази учун бу эмеаллар ки-фajэт гэдэр ашагы ги,]мэтэ малик олмушлар (И = 0,12-0,72). Эн сых элагэ микроелементлэрин мутэйэррик формасы илэ Ьумусун мигдары арасында олмушдур ( бах тэнлик 4).

Регресса анализи илэ эввэлчэ мутэЬэррик Мп (вэ ^а йп) елементинэ да)1а чох тв"сир едэн кестэричинин (х-]-) корел,}асиЗа эм-салыны-к, максимум артыра билэчэк икинчи, сонра учунчу вэ нэйа -¿эт дердунчу кестэричи ajдынлaшдыpылмышдыp. Торпаг кэсимлэринин-кенетик гатлар узрэ а^'рылмасы, Ьэмчинин кенетик хассэлэрин вэ гатларын ролуну ачыгламага имкан верир. Орта вэ ^уксэк дэрэчэдэ йумуслуга, ашагы карбонатлыга, орта вэ jYKcэк мигдар Мп вэ гп мигдарына малик олан кэсимлэрдэ вэ мувафиг гатларда орта квадратик кэнара чыхарманын (В,%) вэ нисби сэЬеин (4,%) г^мэти, дикэр

МутэЬэррик Мп мг/кг 60

40

20 0

МутэЬэррик

мг/кг

6.и

4.0.

2.0-

0 {

б)

20и 400 600 800 1000 1200

Умуии Мп, мг/кг'

10 20 30 40 50 60

Умуми мг/кг

МутэЬеррик Мп мг/кг 60

40"

Шэкил 3. Торпагларда Мп (а) вэ 2п (б) микроелементлэринин умуми вэ мутэЬэррик формасынын мигдары арасынца влагэ

МутеЬэррик Мп б)

а)

20 О

мг/кг 601

40

20 О

1.0 2.0 3.0 4.0 5.0 6.0 7.0

Ьумус, %

7.0 7.2 7.4 7.6 7.8 8.0 8.2 8.4

рН

Шэкил 4. Манганин мутвЬэррик формасынын мигдары илэ Ьумусун мигдары (а) ве рН (б) арасывда элаге

- 12 -

нумунвлэрэ нисбэтэн хе,]ли - 2-50 двфз Бухары олмушдур.

НевОети мэрйэлэдэ регресса анализинин сонракы тэтбиги иле е;]ни вэ jaxын типдэн олан торпаг нумунэлэри учун чохйэдли регре-сил'а тэнликлэри гурулмуш вэ габул едилмиш градас^алар узрэ кес-тэричилэрин е ани сэви^эдэ да^андыгы йалда эн кичик сеЬв алынды-гы вэ. кенетик гатлар узрэ аппроксимас^аяын ке,]фи,) ¿этинин jYкcэк олдугу муэ,иэн едилмишдир'. Регресса тэнликлэри мухтэлиф йаллар учун .ашагыда верилмшдир:

У = 65,60 + 5.97 Х( - 0,33 ^ - 0,38 Хд + 11,1£ Х4; 11=0,956 (I)

У = 39,60 + 6.51 Х1 - 0,26 + 6.63 Хд; . • И=0,956 (2)

У = 7,06 +6.55 Х1 - 0,14 11=0,946 (3)

У = 3,68 + 6.37 Х^ ■ 11=0,939 (4)

У = 141,0 - 0,37 Х2 - 1.40 Хд + 24,4 Хд; 11=0,613 (5)

Нэтичэлэр кестэрир ки, торпагларда микроелементлэрин мигдары онларын физики, ккм^эви хассэлври илэ сых баглыдыр вэ муз^вн едилмиш (I) - (5) регресса тэнликлэриндэн кафи дэгигликли статистик прогноз васитэси кими истифадэ етмэк олар.

УЗВИ, МИНЕРАЛ ВЭ МИКР0К.УБРЭЛ9РИН УЗУМ БИТКИСИНШ ИЫШШЫНД, МЭКСУЛДАРЛЫГЫНА, МЭКСУЛУН ВЭ ОНДАН ЫЗЫРЛАНМЫШ ПЮРАБШ КЕЛФИЛЛВТИНВ ТЭ"СИРИ Тэчрубэ саЬэси боз-гэЬвэ,1и торпагларынын агрокшу^эви сэчи,1-¿эсил СаЬ.эдэ го^улмуш кэсимин гатлары узрэ йумусун мигдары ^уха-рыдан aшapыja догру 2,4-0,70% арасында дэЛшир. Торпагын реакси-Ласы звиф гэлэвидир (рН<7,7). Суварма заманы карбонатларын jyxa-ры гатлардан jyjyлмacы илэ элагэдар олараг, уст гатларда онларын мигдары 6,4-10,7% олдугу Иалда, ашагы гатларда 16,4%-э гэдэр ар-тыр. Азотун, фосфорун, калиумун умуми вэ мутэ!1эррик формалары узрэ дэ охшар нэтичэлэр алынмышдыр. Фосфорун ва калиумун мэнимсэ-нилэ билэн формаларынын мигдарыда республикада гэбул едилмиш гра-дacиjaдaн ашагыдыр.

Манганин вэ синкин мутэЬэррик формасы профил узрэ ашап^а догру мувафиг олараг 19,6-дан 5,7 мг/кг-дэк вэ 3,0-дэн 0,9 мг/кг дэк дэ,|и1щэси, тэчрубэ саИвси боз-гэЬвэ^ торпагларынын микро-елементлзрлэ "звиф" тэ"мин едилмиш-група аид олдугуну кестзрир.

Узви, минерал вэ микрокубрэлэрин узум биткисинин векетаси^

фазаларынын кедишинэ__тэ"сири. Узви вэ минерал кубрэлэрин тэтби-

ги, тумурчугларын ачылмага башламасыны, кубрэсиз-нэзарэт вариан-тына нисбэтэн 2-6 кун, килэнин ¿етипв^э башламасыны 3-6 кун вэ килэнин там jeтщмэcины 6-26 кун; манган вэ синк дузларынын мух-тэлиф гатылыглы мэЬлулларынын элавэ тэтбиги исэ Ьэмин кестэричи-лэри мувафиг олараг 5-11, 6-12, 16-25-кун тезлэшдирмишдир. Бунун ла ¿анашы тумурчугларын ачылмасындан там jeтшмэjэ гэдэр. кечэн кунлэрин саЛы да 11-16 кун гысалмышдыр ки, бу да соЛуглар душэнэ гэдэр узумун ¿ыгылыб са!гэдэн чыхарылмасында э!1эми.иэтли рол oj -на„1ыр. Тэдгитат шли субут едир ки, боз-гэйвэ,|и торпагларда, узви минерал вэ микрокубрэлэрин тэтбиги, узум биткисинин векетас^а фазаларынын кедишинэ кифа^эт гэдэр мусбэт тэ"сир квстэрир.

Кубрэлэрин узум биткисинин мэ1теулдарлыгына тэ"сири. Кубрэлэ-рин узум биткисинин мухтэлиф инкишаф фазаларында тэтбиг едилмэси биткинин мэ1гсулдарлыгынын кэми^эт вэ ке,]фи,),]этчэ мухтэлиф дэрэ-чэдэ Зуксэлмэсинэ сэбэб олмушдур. Алынмыш нэтичэлэр квстэрир ки, Н90Р90К120 вэ Ж20Р120К150 кгЛга тэ^сиредичи маддэ 11есабы илэ иш-лэдилмиш вариантларда, нэзарэт вариантына нисбэтэн мувафиг ола -раг 16,6 с/Ьа (33,0%) вэ 20,6 с/Ъа (41,0%) элавэ узум мэйсулу ке-турулмушдур. Узви кубрэлэрин минерал кубрэлэр зэмининдэ тэтбиги нэтичэсиндэ, мэИсулдарлыг элавэ олараг 7,9-14,3 с/Ьа (10,5-20,2%) jYKCэлмиш вэ эн о'уксэк нэтичэ Ш20Р120К150 кг/Иа + 20 т/йа пе^'ин шлэдилмш вариантда элдэ олунмушдур (чэдвэл 2, шэкил 5).

Чэавэл_2

Узви вэ минерал кубрэлэрин узум биткисинин мэйсулдарлыгына тэ"сири

Течрубэнин вариантлары иллэр узрэ мэ!1- орта мэ]1- артым

сулдарлыг, с/Ьа сул.с/йа с/йа %

1993 1994 1995

I 2 3 4 5 6 7

Нэзарэт-кубрэсиз 50,4 39,8 60,6 50,3 - -.

1190РЭ0К120 кг/йа-зэмин 66,2 54,0 80,5 66,9 16,6 33,0

зэмин+10 т пе,)ин 72,0 60,3 89,3 73,9 7,9 10,5

зэмин+20 т пе,}ин 75,8 64,0 93,7 77,8 10,9 16,3

зэмин+30 т пeJин 78,0 65,7 93,0 78,9 12,0 17,9

I 2 3 4 5 6 7

NI20PI20KI50 кг/1га-зэмин 69,5 58,2 84,9 70,9 20,6 41,0

зэмин+Ю т nejHH 77,4 65,5 96,1 79,7 8,8 12,4

зэмин+20 т nejHH. 83,3 70,3 102,0 85,2 14,3 20,2

зэмин+30 т ne jira 76,6 71,5 99,5 82,5 11,6 16,4

Р.* 2,5 2,5 2,8 2,3 •

НСР 095 2,9 3,1 3,6 2,9

Чэдвэл 3

Микракубрэлэрин (lín.zn) узум биткисинин мэпсулдарлыгына тэ"сири (Нэзарэт вэ зэмин вариантындакы узум коллары 1%-ли бордо мэйлулу илэ, Мп вэ Zn дузларьшын фаизли мэЬлуллары исэ hsMHH мэЬлулла гарышдырылыб чилэнмишдир)•

Тэчрубэнин вариантлары иллэр узрэ Mah- орта M9h- артым

сулдарлыг, c/ha сул.с/ha c/ha % 1993 1994 1995

Нэзарэт-кубрэсиз 48,6 38,3 61,3 49,4 - -

NI20PI20KI50 kr/ha+20T/ha

nejHH - зэмин 75,8 61,0 99,6 78,8 29,4 59,5

зэмин + 0,05%-ли Ып 83,9 69,0 116,9 89,9 II,I 14,1

зэмин + 0,1%-ЛИ Мп . 88,6 71,9 117,3 92,6 13,8 17,5

зэмин + 0,2%-ли Мп 87,0 67,8 116,0 90,3 11,5 14,6

зэмин + 0,05%-ЛИ Zn 85,4 72,0 117,6 91,7 12,9 16,4

зэмин + 0,1%-ли Zn 91,3 74,1 118,9 94,8 16,0 20,3

зэмин + 0,2%~ЛИ Zn 87,8 70,8 117,0 91,9 13,1 16,6

зэмин + 0,05%-ли Mn+Zn 92,9 75,6 120,3 96,3 17,5 22,2

зэмин + 0,1% -ли Mn+Zn 95,2 73,0 115,3 94,5 15,7 19,9

зэмин + 0,2%-ли Mn+Zn 89,7 69,8 107,4 89,0 10,2 12,9

рд 2,8 2,9 3,3 3,0

НСР 095 3,3 3,2 4,1 3,5

Ге^д: Зэмин вариантындан алынмыш элавэ мэ1асулдарлыг, кубрэ ишлэ-дош^эн - нэзарэт вариантына нисбэтэн, Мп вэ Zn дузлары мэйлул-лары тэтбиг едилмиш вариантлардан ,]ырылмыш элава узум меЛсулу исэ зэмин вариантына нисбэтэн 1гесабланмышдыр.

120 -

100 -

W

tu Ен , 80 -

m

CJ 60 -

® 40-

<Т) О1

со

. В а р и а н т л а р Шэкил 5. Узви вэ минерал кубрэлэрин узум Ситкисинин мэйсулдарлыгынын артмасына тэ"сири.

11 {-нэзарвт-кубрэсиз 2 I-1- N90P90KI2Q

зэмин

3 У////\-зэмин+IQ т nejHH.

4 зэмин+20 т ne Jhh

5 зэмин+30 т пеЛин

j- NI20PI20KI5D зэмин

7 У/////Х- зэмин+Ю т пеЛин

8 ggggj- зэмин+20 т nejhh g ^s^j - зэмин+30 т не Лин

6

нэза- зэмин зэмин+ зэмин+ зэмин+

рэт 0,05%М О,1%М 0.2ЖМ

Шэкил 6. Ш203120К150 кг/ha i- 20 т/ha ne Лин зэмининдэ микро-кубрэлэрин узум биткисинин мэ1гсулдарлыгына тэ"сири. (М - микроелемент дузларынын мэГшуллары )

Ш20Р120К150 кг/Ьа +20 т/йа пе,}ин верилмиш земин вариантына нисбэтэн, манган вэ синк дузларынын мухтэлиф гатылыглы мэ1шулла-ры илэ кекдэнкэнар ¿емлэмэ апарылмыш тэчруОэнин бутун вариантла-рындан элавэ олараг ПД-17,5 с/Ьа (14,1-22,2%) мэ!асул ¿ыгылмыш-дыр. Бурада эн оптимал нэтичэ, манган вэ синкин бир ¿ердэ 0,05 % ли мэЬлулунун верилдиЛи вариантда-17,5 с/йа эн ашагы исэ 0,2%-ли мэйлулун кестэрди,]и тэ"сирдэн алынмышдыр. Манган вэ синк дузларынын фэрди тэтбиг едилмиш уч нормасы ичэрисиндэ мэйсулдарлыг арты-мынын эн ¿уксэк г^мэти 0,1 %-ли мэйлулун тэтбитиндэн олмушдур. Бу вариантда мэ1гсулдарлыг, зэмин вариантла мyгajиcэдэ Иэр 1хектар да 13,8-16,0 с.(17,5-20,3%) артыг олмушдур (чэдвэл 3, шэкил' 6).

Умуми,Уэтлэ ге¿д етмэк- лазымдыр ки, узви, минерал вэ микро-кубрэлэрин Сирликдэ ишлэдилмэси мэЬсулдарлыгы нэзарэтлэ, муга^и-сэдэ ики дэфэ¿э гэдэр артырмышдыр. Тэдгигатын нэтичэлэринэ эсас-ланараг ге^д етмэк олар ки, узумлуклэр алтында узви, минерал вэ микрокубрэлэрин бирликдэ тэтбиги, онларын ajpы- ajpылыгдa тэтбиг едилмэсинэ нисбэтэн даЬа ¿уксэк нэтичэ вермишдир.

Агсу ра,)ону боз-гэйвэ^ торпагларынын йэр йектарындан 90 -100 с. узум мэЬсулу кетурмэк мэгсэдилэ, Ьэмин торпагларын 11эр ил Ш20Р120К150кг/1га + 20 т/йа пejинлэ тэ"мин едилмэси илэ ¿анашы, узум колларынын векетас^а деврундэ ики дэфэ, чичэклэмэ габагы вэ горалар эмэлэ хэлмэ фазаларында манган вэ синк дузлары мэйлул-ларынын ге^д едилэн оптимал нормаларынын 1%-ли бордо мэЬлулу илэ гарышдормагла чилэнмэси зэруридир.

Кубрэлэрин узум мэ1гсулунуя ке,}фи,-Цэтинэ тэ"сири_. Минерал гидаланма режиминдэн асылы олараг, мэ!асулун артмасы илэ элагэ-дар, килэлэрин шэкэрлили^индэ мэнфи дэ,}ишйкликлэр баш вермэмиш-дир. Тэчрубэлэрдэ узви, минерал вэ микрокубрэлэрин иллик тэтбиги вариангларында, узумун шэкэpлилиjи нэзарэт варианты (кубрэсиз) илэ муга^сэдэ 0,8-3,4% артмышдыр. Луксэк шэкэрлшшк- 21,4%, вэ ашагы туршулуг- 5,6 г/л кестэричилэри N120Р120Н150 кг/Ьа+20 т/йа пе,!ин зэмниндэ манган вэ синк дузларынын бирликдэ верилмиш 0,05% ли мэЬлулунун бордо мэЪлулу гарышыгында тэтбиг едилмиш вариантын-да алынмышдыр (шэкил 7). Шэкэрлили,)ин артмасы илэ ¿анашы, ширэдэ ки туршулуг кубрэсиз вариантлара нисбэтэн 0,4-1¿5 г/л ашагы душ-мушдур. Дикэр вариантлар арасында, синк дузунун 0,1 %-ли мэйлу-лунун верилмэсинин мусбэт тэ"сирини ге,}д етмэк олар.

7,0 6,5 -

и 6,0 >>

|б,5

* о

а)

10 II

Вариантлар б)

в*

22 -1 21 -

20 19 -I

р<

ш

и 1Я

со 1 ° а

17 -

0

со £ ®

О со ю СО

1-1 АЗ Он В о

С^Ё нчО

гсча

«Л

о +

№

а

гЯ

оз

10

см

II

Вариантлар

Шэкил 7. Микрокубрэлэрин узум ширэсинин туршулугуна (а) вэ шэкэрлшпи'инэ (б) тэ"сири Кубрэлэрин суфрэ шэрабынын кеЛфи.}.}этинэ тэ"сири. Минерал кубрэлэр зэмининдэ верилмиш пеЗинин Оутун дозаларында шэрабын физики - кищ'эви кестэричилэри jaíaшлaшмышдыp. Спиртин эн 4уксэк кестэричиси (12,1%), Ш20Р120К150 кг/йа+20 т/йа. пе,]ин вариантын-да алынмышдар. Спиртдэн башга бу вариантда шэрабын физики-кимЗэ-ви тэркибини экс етдирэн башга кестэричилэр: титрлэнэн туршулуг-5,88 г/л, учучу туршулуг- 0,72 г/л, шэкэр- 19,1%, умуми экстракт-лиг- 20,6 г/л, ашы вэ бо№ маддэлэри- 0,30 г/л, умуми азот- 200 мг/л тэшкил етмш вэ дегустаси^а ги^мэти 7,94 олмушдур

Узви вэ минерал кубрэлэр зэмининдэ, мухтэлиф норма вэ нис-бэтлэрде микрокубрэлэрин тэтбигиндэн шэрабдакы спиртин мигдары-

нын зэмин варианты илэ мугаЛисэдэ 0,04-1,4% чох топланмасы, уму-ми азотун мигдарынын 2-7 г/л артмасы, шэкэрлилиЛин 19,2% - дэн 20,4%-э Луксэлмэси, титирлэнэн вэ учучу туршулугун 5,57-6,12 г/л вэ 0,68-0,75 г/л арасында дэЛишмэси мушаЬидэ едилмишдир. Манта нын вэ синкин аЛрылыгда 0,1% вэ Сирликдэ 0,05%-ли мэйлулларынын тэтбигиндэн ¿уксэк дегустасиЛа балы 8,1- 8,40 элдэ едилмишдир.

Микрокубрэлэрин кучлу твнсири, елементлэрин'катализатор ролу оЛнамасындан, Лэ"ни езлэринин, биткилэрин микроелементлэрэ олан тэлэбатыны бир баша едэмэклэ бэрабэр, башга гида маддэлэри-нин биткилэр тэрэфиндэн мэнимсэнилмэсиндэ аралыг рол оЛнамасын-дан ирэли кэлмишдир. Она керэдэ микрокубрэлэрин узмлуклэрдэ тэт-Оиги, узви, минерал кубрэлэрин тэтбиги гэдэр чох вачиб вэ муйум бир тэдбир олуб, агротехники гаЛдалар про'грамында вз эксини тапмалыдыр.

Кубрэлэрин__истеЬсалат___шэраитиндэ___тэтбигинин___игтисади

сэмарэлилиЛи. 1995-чи шщэ 100 1гектар узумлукдэ кениш исте1юалат сынагында MyaJjaH едилмишдир ки, оптимал нормашн NI20PI20KI50 кг/ha + 20 т/ha nejHH тэтбиги, нэзарэт вариантына нисбэтэн M3h -сулдарлыгын 54,3 c/ha-дэн 83,6 c/ha-ja гэдэр Луксэлмэсинэ, je"HH 54%-э гэдэр элавэ ма11сул квтурулмэсинэ имкан вермишдир.

Мп вэ Zn дузлары мэйлулларынын, оптимал норма узви вэ минерал кубрэлэр зэмининдэ верилмэси узумун мэЬсулдарлыгынын 104 с-э гэдэр ¿уксэлмэсинэ, NPK+nejHH зэмин илэ мугаЛисэдэ исэ да1га 10 с элавэ мэЬсул алынмасша сэбэб олмушдур. 0,05%-ли Mn+Zn дузлары мэйлулларынын бордо мэ1тулу илэ бирликдэ, векетасиЛа деврундэ 2 дэфэ чилэнмэсиндэн исэ эн Луксэк мэ!асулдарлыг алынмышдыр.

Кубрэлэрин узум биткиси алтында тэтбигинин сэмэрэлилиЛинин Ь.есабланмасы заманы микрокубрэлэр тэтбиг олунан вариантларда NPK + nejHH ишлэдилмиш зэмин вариантына нисбэтэн, узви вэ минерал кубрэлэрдэ исэ - нэзарэт Еариантына нисбэтэн элдэ олунмуш кэлир нэзэрэ алынмышдыр. Ьесаол&чалар кестэрмишдир ки, элавэ узум Meh-сулунун сатылмасындан hep Ьектар узрэ 807025-1540025 манат арасында мэнфээт элдэ едилмиш, hap хэрчлэнмиш I манатын эвэзиндэ 1,3-2,2 манат кэтурулмуш (1995 - чи илин гиЗмэтлэри илэ), ja"HH, узви, минерал кубрэлэрин тэтбиги вэ онларын зэмининдэ микрокубрэлэрин бордо мэЬлулу илэ гарышдарылыб чилэнмэси игтисади чэ!гэт-дэн сэмэрэли ве элверишли олмушдур.

- 19 -НЭТИЧЭЛЭР

1. Ширван лузу. Агсу району эразисинин мухтэлиф типли тор-пагларында са1гэ вэ профил бо,}у Мп вэ 2л микроелементлэринин миг дары вэ jajылмacы е,1рэнилмиш, уст Аэ вэ А1 гатларынын Су еле-ментлэрин мутэЬвррик формасынын мигдары илэ тэ"мин олунма дэрэ-чэсинэ кврэ торпаглар груплашдырылмышдыр.

2. Тэдгигат oбjeкти торпагларынын <5е4ук Ьиссэсинин (~80%) Аэ вэ А1 гатларынын ш вэ гп микроелементлэринин мутэйэррик формасынын мигдары илэ зэиф дэрэчэдэ тэ"мин олундугу муэ .уэнлэшди-рилмиш, микроелементлэрин умуми мигдарынын гэнаэтбэхш олмасына бахмаЛараг, торпаг хассэлэри вэ тэркиби илэ элагэдар олараг онларын мэнимсэнилэ билэн форма^ кечмэ эмсалынын ашагы олмасы а,Ь дынлашдырылмышдыр.

3. Микроелементлэрин мутэйэррик формасынын мигдарына торпа-гын эсас агрокимЗэви хассэлэринин тэ"сири корелЗаси,Га вэ регресса анализлэри илэ кэми^этчэ тэдгиг едилмиш, кестэричилэр ара-сында элагэ - чохйэдли регресса тэнликлэри тапылмышдыр.

4. Белкэнин гида мадцэлэри чатышмаЛан свчи^эви боз гэЬвэ^и торпагларында узви, минерал вэ микрокубрэлэрин мухтэлиф нормала-рынын узум биткисинин инкишаф фазаларына, мэ1гсулдарлырына, мэй-сулун вэ ондая йазырланмыш шэрабын ке.Зфи^этинэ тэ"сири е,)рэ-нилмиш, оптимал кубрэ нормалары - Ш:20Р120К150 кг/11а+20 т/Иа пе-¿ин; Мп вэ гп дузларынын фэрди суратдэ 0,1 % -ли, бирликдэ исэ 0,05 %-ли мэйлуллары муэ^эшюшдирилмишдир.

5. Кубрэлэрин истифадасинин узум колунун инкишаф фазаларыны кубрэсиз нэзарэт вариантына нисбэтэн 4-14 кун тезлэшдирмэси, микрокубрэлэрлэ кекдэнкэнар ^емлэмэнин биткинин чичэклэмэсинэ 10 - 15 кун галмыш вэ горалар эмэлэ кэлмэ фазасында jepинэ jeтиpил-мэсинин вачибли,1ини эсасландырмышдыр.

6. Узви вэ минерал кубрэлэрин оптимал нормаларынын (N120 Р120К150 кг/М+20 т/Ьа пеЛин) тэтбиги, нэзарэт вариантына нисбэтэн, узум биткисинин мэ!1сулдарлыгыны 35 с/Ьа-За гэдэр артырмыш, онларын зэмининдэ Мп вэ 2п дузларынын ajpылыгдa 0,1 %-ли, бирликдэ исэ 0,05 %-ли мэ1тлулларынын бордо мэЬлулу илэ гарышдырылыб чи-лэнмэсиндэн исэ, Ьектардан элавэ 18 с-э гэдэр мэИсул алынмышдыр.

7. Кубрэлэрин шлздалмэси нэтичэсиндэ узум мэйсулунун ке.1-фи,иэти Jaxшылaшшш, шэкэрлили.)и 3,4 %-э гэдэр артмыш, туршулугу 1,5 г/л-э гэдэр азалмыш, 11азырланмыш шэрабын ^фи,№т кестэри-

чилэри- спиртин топланмасы, швкэр, умуми екстрактлыг, ашы вэ бо-jar маддэлэри вэ с. кифа,)ет гэдэр чохалмышдыр.

8. Узви, минерал вэ микрокубрэлэрин тэтбиги тэсэрруфат учун сэмэрэли олмагла, Иектардан 800-1540 мин манат (1995-чи илин raj-мэтлэри илэ) халис кэлирэ вэ JyKCBK рентабеллилик сэвиj^эсинэ малик олмушдур.

ИСТЕКСАЛАТА ТЭКЖФЛБР

1. Агсу paJOHy эразисиндэ jajiMMHm 6o3-rahb3jh торпагла -рындан сабит вэ Kej$Hjjэтли узум мэйсулу кетурмэк учун, Ьектара NI20PI20KI50 кг/ha + 20 т/ha узву вэ минерал кубрэлэр верилмэ-лидир.

2. PajoH эразисиндэ jajiuiMiiiii торпаглзрын, манган вэ синк микроелементлэринин мутэйэррик формасынын мигдары илэ тэ"мин олунма дэрэчэсини My9jj9H етмэк учун, тэртиб олунмуш картограм-лардан истифадэ едилмэси MarcBÄayjryHflyp.

3. Узум биткисинин мэ1юулдарлыгыш артырмаг, мэ!1сулун вэ ондан Иазырланмыш шэрабын ке jijnj jgTHHH jYкcэлтмэк мэгсэдилэ манган вэ синк дузларынын а,)рылыгда 0,1%-ли, бирликдэ исэ 0,05%-ли мэйлулларынын бордо мэЬлулу илэ гарышдырылыб, BeKeTacHja деврун-дэ 2 дэфэ чилэнмэси вачибдир.

ДИССЕРТАСЮА М6ВЗУСУ Y3P9 АШАГЫДАКЫ ИШЛВР ДЭРЧ ЕДИЛМЩЦИР

1. Алы^ев А.Т. Агсу pajoHy 6o3-rehB9jH торпагларында микро-лементлэр. Азэрба^чан Аграр елми журналы, N 1-2, 1995, с.87-90.

2. ArajeB H.A., A№jeB А.Т. Агсу pajoHy 6o3-rehB9jH торпаг-ларынын агрокимj9BH xycycHjj9M9pH. A3sp6aj4aH торпагшунаслар чэми j Jbthhhh эсэрлэри, 5-чи бурахылыш, 1995, с.38-42.

3. Ал1^ев А.Т. Узви вэ минерал кубрэлэрин узум мэ1гсулунун Kej®HjjsTHHB тэ"сири. A3ep6aj4aH ЕА, Торпагшунаслыг вэ arpoKHMja институтунун 50 илл^инэ hacp едилмиш конфрансын материаллары. Бакы, 1995, с.73.

4. Аль^ев А.Т. Манган вэ синк микроелементлэринин узум биткисинин мэ!1сулдарлыгына вэ мэ!юулун ке^фиj^этинэ тэ"сири. Азэр-6aj4aH Аграр елми журналы N 1-2, 1996, с.92-94.

5. ArajeB H.A., Алз^ев А.Т. Ширван дузу торпагларынын манган микроелементинин мутэЬэррик формасынын мигдарына керэ груп-лашдарылмасы. A3ep6aj4aH Аграр елми журналы N3-4, 1996, с.44-47.

- 21 -АЛЫЕВ А.Т.

МИКРОЭЛЕМЕНТЫ (!fa, Zn) В ПОЧВАХ ШРВАНСКОИ СТЕПИ И ВЛИЯНИЕ ОРГАНО-МИНЕРАЛЬНЫХ И МИКРОУДОБРЕНШ НА УРОЗШШОСТЬ ВИНОГРАДА И КАЧЕСТВО ВИНА

РЕЗЮМЕ'

На почвах Ширванской степи (в пределах Агсуинского р-на) бы ли изучены обще и подвижные формы микроэлементов марганца и цин ка и составлены картограммы. Почвы по содержанию подвижных форм микроэлементов были разделены на четыре группы: I гр.-очень низкообеспеченные почвы, МгкЮ и Zn<I,3 мг/кг; II гр.- низкообеспеченные, Мп=10-25 и Zn=I,3-3,5 мг/кг; III гр.-среднеобеспеченные, 1п=25-45 и Zn=3,5~5,8 мг/кг; IV гр.- высокообеспеченные, Мп=45 и Zn=5,8 мг/кг. В предложенных рекомендациях допускается применение марганцевых и цинкбвых микроудобрений для I-III группы почв.

Изучено влияние некоторых агрохимических показателей почв на содержание подвижных форм Мп и Zn и найдены регрессивные за -висимости между ними.

На серокоричневых почвах была исследована эффективность ор-гано-минерзльных и микроудобрений под технический сорт винограда Ркасители. На фоне NFK (N90P9QKI20: NI20PI20KI50 кг/га) испытаны 3 нормы навоза (10, 20 и 30 т/га) и на фоне эффективных норм ор-гано-минеральных удобрений (NI20PI20KI50 кг/га + 20 т/га навоз)-3 концентрации раствора солей микроэлементов Мп и Zn (0,05 ;0,1% и 0,2%) путем двухкратного опрыскивания и найдены оптимальные их нормы (NI20PI20KI50 кг/га+20 т/га навоз + [0,1% Мп(или Zn)], или +[0,05% Mn+Zn]).

Полевые и производственные опыты показали, что применение органических, минеральных и микроудобрений способствует повышению урожайности и качества винограда, одновременно улучшая качество виноматериалов. Прибавка урожая составляют относительно фона 10-18 ц/га или относительно контрольного варианта - 39-47 ц/га.

Экономический расчет показывает:применение органо-минераль-ных и микроудобрений увеличивает чистый доход и уровень рентабельности производства.

- 22 -ALIEV A.T.

MICROELEMENTS (Mn; Zn) IN SOILS OP SHIRVAN STEPPE AND INFLUENCE ORGANIC-MINERAL AND MICROFERTILIZER ON GRAPE HARVEST AND QUALITY OP WINE

SUMMARY

On the soils oi Shirvan steppe (within the limit or Agsu district) were investigated the total and mobile form oi mangane se and zinlc microelements and compiled its cardogrammes. Soils for containing of mobile form oi microelements were grouped on four group: I gr.- soils with very low provision, Mn<10 and Zn< 1.3 rng/kg ; II gr.-low provision, Mn=10-25 and Zn=1.3-3.5 mg/kg; III gr.- medium provision, Mn=25-45 and Zn=3.5-5.8 nig/kg; IV gr.~ high provision., Mn> 5, Zn>5.8 mg/kg. In suggesting recomendation allowed application of manganese and zinic microfertilizer for I-III groups of soil.

It is studied the influence of some agrochemical properties of soil on the content of mobile Mn and Zn and-estimated regression dependence between them.

It was investigated the effect of organic-mineral and micro fertilizer under technical "Rcasitely" grape sort on grey -brown soils. It tested on against a background NPK (N90P90K120; N120 P120K150 kg/ha), 3 doze manure (10, 20, 30 t/ha) and against the effective doze of organic-mineral fertilizer (N120P120K150 kg/ha +20 t/ha man.), 3 concentration of Mn and Zn microelements salt solution (0.05, 0.1, 0.2 %) on the way two divlzible spray and established their optimal rate (N120P120K150 kg/ha +20 t/ha man. +[0.1% Mn(or Zn)] or + (0.05% Mn + Zn]).

Accepting field and production experiences showed that the application of organic, mineral and microfertilizer promote on increasing productivity of grape, at the some time improving a quality of wine material. Addition the grape harvest were 10-18 c/ha, relatively background and 39-47 c/ha relatively fertilizer less control variants.

The calculation of economical effect showed that admiting fertilizer are rizlng clear profing and the rentability level of

production.