Бесплатный автореферат и диссертация по геологии на тему
Меловые радиолярии Азербайджана (биостратиграфия, эволюция и палеоэкология)
ВАК РФ 04.00.09, Палеонтология и стратиграфия

Автореферат диссертации по теме "Меловые радиолярии Азербайджана (биостратиграфия, эволюция и палеоэкология)"

АЗЗРБА.1ЧАН ЕЛЛ1ЛЭР АКАДЕМШАСЫ КЕОЛОКИМ ИНСТИТУТУ

- е л;;; ш

Эл]азмасы Иугугунда УДК 563. 114 (116.3) — 924.73/76

АББАСОВ ЭЛИПЭНАЬ БЭЬМЭН орлу

АЗЭРБАЛЧАНЫН ТЭБАШИР PAДИOЛAPИJAЛAPЫ (БИОСТРАТИ ГРАФИЛА, ТЭКАМУЛ ВЭ ПАЛ ЕОЕКОЛОКША)

04-00.09 — Палеонтолога вэ cтpaтигpaфиja

Кеолоки]'а-минералоки]'а елмлэри доктору алимлик дэрэчзеи алмаг учу тэгдим едилмиш диссертаси^анын

АВТОРЕФЕРАТЫ

БакЫ — 1993

Диссертасщ'а иши Дзэрба]'чан ЕА Кеолок^'а институтунда ]еринэ je-тирилмишдир.

— кеолок^'а-минералок^'а елмлэрри доктору, Азэр5а]чан ЕА академики, профессор Э. Ш. ШЫХЭЛИБЭЛЛИ (Азэрб. ЕА Кеолоюца институту)

— кеолокща-минсралсш^'а елмлэрн доктору, Руси]а ЕА-нын мухбир узву, профессор А. И. ЖАМСМДА (Руси)а Кеолокща институту, Санкт-Петербург шэЬэри)

— кеолокща-минералокща елмлэри доктору С. А. ИСАЛЕВ (Бакы Двв-лэт Университети)

Апарычы муэссисэ — Азэрба]чан Республикасы Девлэт Кеолоки)'а вэ минерал еЬти]атлар комитэси

ЕА Кеолоыуа институтунда Д.004.17.02 шифрли Ихтисаслашдырылмыш шурада олачагдыр.

Унван: 370143, Бакы ш., Ьусер! Чавид проспект», 29 а.

Диссертас^'а илэ Азэрба]чан ЕА Кеолок^'а институтунун китабхана-сында таныш олмаг мумкундур.

Автореферат 1993-чу илин по]абрын Ц. -да кендэрилмишдир.

Рзсми оппонентлэр:

Мудафиэ 1993-чу илин

саат

Ихтисаслашдырылмыш шуранын елни катиби, к.-и. е. н.

А. Р. ЭЗИЗБЭ.ЮВА

ICIiKlïH

Тадгапзт л^пгпн оа?уалл;.тп!. Сплислп планктон организмлар.хтсу-ззн Тэбакир озлколаслЗалаон сои «ллэп ьиасир ímija океаиларц Д1сгаь-71ИК чоки1Т7Лвр::ш'.я во контяиентлорин оТ'.юлит комплекс« о-пурлзрь-ши схрятигра^уасм еэ кокаэ^инин е.трэнилмэсп илэ боглы олораг копия mirror коркэзиндодир.Бунунла бэрабэо.сздиоляр.флари!-! дпд'ашш б.чп îox оекионларында Селэ ттеисив опрэнилш цсиунлаДрит.кГяагаз ефло-ггндз.о чтмледэн Азэрбзз'чанда бу гоуп ибтидаилэрин Тобзшир чоктнтт-таринин стрзт1:гра']и]эсына дзир кэсзлелэрин Пэлли'шэ гатбпги Kií'Jaiат ?вдвр дезилдир.Еу коо бяо чох дискусиф Eu зозумлара себэб олмушдур. тлбу1Ш,Пош:н ¡jc"ünn чеетн'г.'лзрлгихтсусэк Сйлмлк-Булкако'гсен стхуpropia бпр сыра дилгз го гв^ря-^иллз датагларкиын кенотпк олагооп вэ Ьа-¡элэ.ири шгЗаолы Дотлэт кеолопсп херитззлкз кзлэои'шн секэсэлд зпа->ыяшсы (Туняаг.гантал стра-ткгрэ^ик есаснн олгзскны тэяэб ецир.Бу бзпа-'ыи даралылг.псы исе ¿алнкз бттти труп оргбКГ.ЯГйЗСИК.О чтмлэдон PSÂEG-орядо галыгларышш кениа зэ ¡"эргэрэ'Ьтл тодглги са.тэеглшэ г-гшандтр,

Дикор юрэ;}дон,Тзбат.пр довртндз баз взрмгл глобзл хсолота Ьадпое-9D7.K ffnijOHHH ÖT51H РОКИОНЯарЫИЯ®- ojpSHH3K0CK б0,1К0ЛХЭЛР ЭЬЭКЦ.ПЭТЛИ эослолэрдэндао.Ьелэ кв, Ьешн Ьодлсэлор.та Саглы ¿ШСКО хеття илэ яр сырз ла^йЬэлор ( j? 262 "Tenter:! ТоСззяр чвк-шгтлэрашш корролзясп-эсы", Я 255 "-Тор га сын структурунда (фолит яоашвцсинан пякин ве--î.jja'ra вэ эгэлэ кэлнэ з;эравтяп) Ьззырлзгошдао в'э Азарбазчаида бу 3ji:liô^ôp т з do игла о апарнлып.

Азэрбазчан 8разаошщэ I'ejTK со Качпк Tairas тгазктшшшорзлэри >бзиир чоктзголарвкян Седтк геяшшаги бз онларца югхгэлк^ твркябли даолараза галыгларш-ши еахлашЬ.-лсн зле сгзд^елзн-лр.ЕгшкТэфгаз-Тббавпр кесллаалеритш эоао о'т-:Сор:'лз <1асияесаз, ардычыллыгла jar-л норка л дэгп1з • чоктстглэриндаи теачп,- глшаси.о^рл-аэоы стратонларкп хисгратигра^ик ïcym груплар;; уг.э сечк;У алоимесп»liensm «есилиалэр-

дэн топланши радполарида галигларшшн кеолохь Зоваш джор §ау«а ¿рупларнкз- хора цогиглэадяркэЗб ва болелшгао.аЗр» - а Зри отдажгро-■ гпщ: оазиса тчтк хас о лап егахон радоолариЗа коуплекеласи е.Заркас шзав зэр:.:;глдиР,Евлэ комшюкслэрвн аЗрвлшеы ¡шпик Га-.гхсгш: и&рвози йяосоовпдв ЗаЗшйжш.гвракбивдо стаяли габыглар сохла!.:;.?«; зо З-л-ямз рэдголаря^в гаяытлаш иле сачдЗлаленэк сшкслдоулкьискоя а'ор;,^-оиоансц З&ш ве мэзшэЗжнэ дано щбеЬвсэла коойясдзп ссожо ;цг>.й£ кожэг фзкар сэЗдапаЗз еоао Бзрпр.Ьунунла Тоба-

вггр-дн фссплэоиз йсспкиилзршщо рздпогшродаларип сгратегрлулк ирчиявд-яцрла езрбкплкаон онларин аосо грушшршцн нюрфоложз елзко-глорл«;«-закэи е'тзбарзяо баз варан кс^иЗЗах' доЗкодциш.члорцв;: яэрка йюзокаладшш дегягяэздиршЗо,дорЗвтшшзр аросшша ¡.:орро;:онаи:;; олзго-тар;; ите^5ЕЛ0мцзргэз& из бар чох кордоип оцралара аЗврьзга Езргллшдар,

Га бш? лари саяиолз квдараллардан ■тэ'дкил олункуа раниолараЗаларщ втраф щгш'до.баз взран цэзнслклерэ Ьзссао олкаои онларин шлеоэколо-и; шоэлояэркн Ьзллипдо чох гиЗшслв вндзкатор олдугуну. костервр.Ра-даолархЗаларш бу кззЗиэЗати АгорбоЗ^анш Тобашр йевзасицц© кепил ЗаЗшша салясли отхурларын кэявэЗшш аравднркага вэ чеглитттоплапэд прасесандэ палеоекадойн аынллэрнн ролуну этоЗЗен отказа вккан зарадцр.

Лухарвда дезалзнлэрдэи картадтЗт кики.АзорбаЗчанцн Тэбашир радас лариЗоларынш!.оЗрэнилыеои,бу труп организм невлэрикин иякишаф тарихи-нян мтаЗЗЗнлашдиршшаси, онлара кара стратиградик схеыан Ьазырланмаси, радаоларитларин ва'динар радаолариЗалы сдлиоитларин емэла кэлш аэ-рацтанин бэрпасы отаснр кеолоквЗанин актуал мэоэлелгриндендир.-Ищи?; мэгседи ва баалыча иэоалалар

,Ишин асао кагсади - АзарбаЗчанш Тебаишр чектнттларинин радио-ларидаляра азасан стратиграфия Селкт схекинин Пазырланмасы.стратйгра-¡дИтм рацаоларкЗа групларинц:' конетик элаго ьа токащд Золларынын {ЛаЗ Зонсмднрг льэса,кобола Табааяр Пахиая&риица радиолагшлалгфш-. Заша-

jra асраяхи яэ оплсрш стху рэкэлссэгирт>чп ролукуи вЗдкилевдирвяка-свдир.

Бувук 1т:и азопаакы бзалича »рзсололорчч Ьоллй гзчпбдир:

- Азор&Зчшш Тебавнр токтагтлэойшш страгагссТзк inhTM кэвплап-лоряияо сздаояартф токсоялзрцнпя торизбл во joja®« ардычцшггпч~,шз i,rroj;jpH одллгзоз!

- рэд1:одар;ф нсглормкпп ¡яи;ро-лор;слс"п олжотлершси е лом реп ï.'^n-рос'копушш' тoxu"îiг'иркпjgn.i;idt ro;l"!í;;i¡tíop:nn'i; лзлгпляглзел .ao ■. гакуизу з'гувдугларыанн о;:п<ар еязю'.лег.;

- кэо™л::з Cojy сзллздэел ладлоларлта ко^плзлелчрлглл! Ъзр;лл;деа ;:з оялзрня ja¿¡ш-.'асингл; лгте-'рал "зл?лллл:эсд;

- радтюларп^зларз корг рл;аочл-;р тзрэ jvp."~ о^-ллллгрРлл елгг.'лоркн лллеллб ^лллсланлзс;; ло лллллгллл л;лклр Лпллл гллглл-л -о^л:о:л:::,::;::осеггм,йоло::лл?,Гйслролсдг го зер^.^нлфзолоуз лерл

глп ллаллл?::ло ;лгз;]лсллл;

~ Лларс'ппллллл Vc^n;.:;:?: саллолл;ллс:: ло'лллслюлоелллп Лмллг'Докллл лурллглллн лллло рлллоллэрк ло окелллзрл лп6 лл?луьлт" ■

ллелллл 'лелллло К1л:олл;л*;;й логллл-лсслсгл ллл лтллдлеллл;

-• Л;;:л;лсса;;ллЛа-2 ЛЛЛЛ^ЛЛЛЛ ТсДЛЛЛП ЦТ ЛЛШЛЛЛЛ ЛГЛЛЛЛЛГЧ ЛЛ л-Г/л: лллсолллол лло'олеллллл слоголлглп Рллпллсг::

- ЛллрС:ф:о;ллл Толллл;; ^лллллзрллдо гзддалзрл^лллрлд ;т;л:у;]лл 'лл~ )Г"';л;;лл эхелелл лл^лллл лл еллдолзпллллллл слолэ ллрллллллл с; ;].л:"л л; л лхд; :зп ллл о л.

лллклл ослекпн легпл едгд л;лл*п

ЛЛКЛПЛЛ 5ИЛвСПТОЛО:Л!-СЛрЛ^ЛГрЗЛЛЛ ЛЛЛОСДаЛЛЛД ¡"ЛГЛЛЛЛЛ) л^рСлЛГЛЛЛ

1973 - 19Э2-та ллло;) орзлндв лол лллепл просееллдг гошга'ллллрлр.Б; ¡.ггдцэтдо EojíK го Клчлк Гофглз бол-соллолклз С0-д-,ап арлдгг етрклгрллл:; ксспяла эзсеппл1с:п,4СОО-лрц чел нг;лу>г говлжщап^рЛталлн згп^шшр-лэн чох sat'.°лî рзс.олярпэа галнгллЕ; oís ¿з^ш-гогсасзза jej-y нлэ»и:ш ' сыра 1"!сллпрдл лссз ял^олл тсуллл Ст:ап reúremo Ьалкнсз озраларзг,

- о -

оптик (" ¿clival", МС-9,ЫИ-9 ) ва електров-о:ап глдрсскоиларц (" tesia - вз >оо") васктаси ела еЗрэнялшвдир.Редяолэрат бэ дякйр силиоли сухуолаодакы радиоларкда гзлыглаш есасэн длгЛлорл.з (3000-дэн артыг) тадгкг ещшшидир.

Еунунла 3енави,мт0ллцф кш просеоинде дех&р тацгвгагадларвн Кичик Гафгазын мэркэзи (Т.Лб.Ьасанов) ва чэнуб-иорг (Г.Э.Е;::?Збв) Ьиссеяэри, Араззаны зона (О.Б.Влизев) ,0рта бэ Аиагы Hip цепресс^аларындан (О.А.Шихлински) топладыглары нтмунэлэрцэл да (ЙЗЗ-ден вpiиг) нсти^адо етмилдирЛЛгаляиф бу кеолог-алимлэрэ ез ышшегдэрлигыш бнлдирир.

Палеонтологи та'зинат бэ нйвлэрш ¡.юр^олочи хтсуси;)затлэранин ' езранилызси просеоинде муэллиф радиоларкзаларын Карпат,Узаг Шарг, Сахалин,Камчатка ьо Сир сира реккондарда Сэкм-Пзюрбург шзйэри Руси-

1

jа Хеолокида институту цузединда ва микрос^ауна лаборзторизасшща j сахланылшш еталон коллеяоиз'алары (Л.И.Казинсова ва Р.Х.Липшнын), ; Русина Н8'1'г елми тедгигаг инсгитутунда ксэ Рус шгатфоркасы.Шарги Си- \ бир.Атлаитик океаны (Г.Е Л'озлова) Дшбола Азарбадчан ЕА /Сеолокяза инотитутуида сахлакылап Eejyfi Гг^газын чануС-даргигин (Х.Ш.алипев) Табашзр кодлексизалари нлэ Сплаваете танил-олмуя.оз ыатериалларшы ;

heMn:i коллексизаларца олан новлэрла i.ivrajuca етмишдир. ' I

i

Р. имя пенитаклэр. Азарбазчанын Тэбашир радиоларизаларшшн sjpa-нилмаси нэтичасшда илк иад'а олараг:

- Тэбаошрип отратпгре|ик гл!:ум кэсилидл&ри Cojy радиолариз'а так-сонларшшн гануцэузгун иовбэлэтюси асаоцнла msjjan невлэр тошгусу ила сачкзз&ланэн вэ бир-бир^ни аряычал аваэ ецан мутвгил радиоларида кокплекслари ¡лузз^энлз'лшрилш'Д ьа Тебаширин реыолари^алара лера саратлгра^ик белку охемлэри Ьазиряанмшщыр.Бнзук Гэфгазын шарг Ьис-саоинцэ Ьерршс-Кааатпихт i. л-орвалынца Э,Кичик Гафгаэш-1 дэрг замачын-: да Уст Твба-шрлб 4, кзркозв Ьвосзцо воэ 3 раяйояариЗалы отратооэвкз- j ,ie вЗрнжалздр.Раядо'ариЗавара коре азрылиил сграюнлар акливт.нно- !

:ерэг/, белемнит вэ |?орамики^ерлерэ керэ яприлшя стратиграфии ваЬид-тэрлэ уэлашдцрылмыш вэ хроностратиграфик мтгелисэси вприлмикщпр;

- 8<;д.с11асарз1|1ае зилэсинин Тэбаиир довртнде ичкишэф ганунаулгун-яуглары едрэнилг/лл.таксонларни морфолоюг елалгэтлэринце келфилзэт це-]иииклорп ИЗЛ9НИЛШШ вэ мор$окенетик чоркэлер гурулмушцур.Табазгар ¡цевртидэ радиоларклаларын иикизафьгада 5 мэрЬалэ тэд^эн вдилмиацир.

- Тэбаашр чоктнттлэринде мтэллан олукмуи радиолэрила комплексле-ринин дтнланин бир чох рекионларыньи (Карпат,Гафгаз,Алл,Гшсоар,Ла-зониза,К8лпфорнпза,Атлантик,Сакит вэ Гшнц океаиляры диб чектнттла-рашш вэ с.) елни ¿аялы радиоларил'а комплвкслэри илэ мтгалисеси верп;: /пп.ком^лекслэргн тэркибиндз вэ невбэлэамэ аряычкллыгында тмуми да-шнлыг мтэллэн сдугалулдур;

- радиоларилаларын л а шалаш мтКитинин палеоеколоти анализи апары-тараг Тэбазир (ювзелэриндэ.хтсусэн Кпчик Гафгоэнк мэркозн Ьиссэсин-га рзгшоларлла £аунасыннн лаиал'ыя аэраитн вэ ояларын отхур емзлеке-:причи ролу алдынлашдырылмьпищр.

Тзчртбп еЬэмлллэтд. Тэбаашр чектттлэрнтн радиоларзлалара коза Ьазырланмыа белкт схем! кечмш ССРИ Идарэлэрзрасы Стратигрзфак Сомятэ тарэ^ЕНцан тэоциг едилмип Гафгаз рвкионал стратпграфшс схе-сшпн тэркибинз дахил олмувцур. 1у рекионал стратиграфии схем Азэр-5элч8н Республикэсы Девлэ? л'е.олоки^а .вэ Минерал ЕЬти^атлар Комлтесз-шн апардыгы яри мигзаслы (1:50000) Девлэг хэритаалмз ишлэрпнин стра-•играфЬс баэасыны тэякил отар. Силисли-вулканокен отхурларын кеоложп \вт барэдэ злдэ «эцилииш мэ'луматлар бир сыра темзглк вэ ахтарыа :плври«ен леринэ л'етирилмэси замены кеоложи-кэ'пфйллат идарэлэри тэ->эфиндэн иетифаде олуниулдур.Еу нэтпчэлэр силисли отхурларын глобал :оррел,18СЕ^асы вэ онларын кбчлэзкнпн я.5"нн лаяцирнлмасынпа • мтЬтм Лаг.яллет кесб еднр.

¡.'тдатке слунан ¿сес Т'-зголэр: Д.^ссзртасилэ к линии мегсэци ошагы-

- 8 '■да кест&р::лея башлыча тезпслэри мтдафиэ еть'экдэн ибаротдмр:

- Азарбадчанда Табашрин архисгратиграфш дауна грушюры- аммонит, балекниг.кносерам ве форагяшвсЕеряэрлэ свчиззэленмии касилналорп тзрэ радполариталарцн сгратиграфпк пззлашла ганунаузгунлугларшшн езра-нилыэса вэ радиола рад а невлзришн рангзоналарынын дэгигяэздирнлмеси есасшща Тебаиир радиола ряда комшюдслэринкн азрылиасц вэ яаГшш;

- Азарбазчанын Тзбашир чектнттлэршпш раднолар:даларз керэ стра- ! етграфцц балкт схэкпнин Пазырлатаоы,радиолариза страташхаршши бикони?, белешвз »аносерам еэ форамяни^ер шкала да ршшн а?ра«шра$».;: ваЪидлара влэ хропостратаградвк штазисескнгл: апарилкаси вэ Азэрбаз-. чаи радсоларпза схемлараиик дтазанын динар рекяонларынин Теба:ш?р радаоларида схеьяэрз илэ коррелэаодасц;

- Тэбашар девртада Sticiioofe.psia.ae аплосп дахилввдэ корЗотшь лэран кезфзззэт де^гшикликяэрииин езрэшзлмаси.онларын инкииаф гану-наузгушгугларшщн.кенетнк олага вэ тэкамтл золларынын г,51*33зэнлэа-дприлмзои;

- Азербадчанцк Табаскр ЬевзэлеринДа.хтсусэн, силисли стхурларш зазылдыгы саЬалэрдэ радиолараза ^аунасынын задает аараитшнн ва онларын стху'р емэлэкэтиричи ролунун аз'дынлаш'дырылласы..

Апробас.яла х.б дару олунвд'л мэгалалэр. Диссертасиз'а кошнин аоас мазмуну Азэрбазчан ЕА Кеолокиза -шститутунун семинар вэ мтгшавиралэ-ринда.кечшш совотлэр бирлизшшн микропалеонтолокиз'а шшашрэсиндэ (Ухта,1932).палеонтолокизе чемиззэтинин ХХПУ сессизасынца (Бары, 198В).Ицарэларарасы стратиграфии конфраноларда (Еаки.ГЭЗб; МзЬач-гела.ГЭЭО) .радцолариза оттэхзссвслэринин У11,УШ,1Х сеыинарларын-вд (Одесса,1984; Свердловск, 1987; У^аДЭЭЗ), 2С2 К-ли безналхялг арограм 13рэ "Теткокн Табахир Ьовзаларшшн пзлакиг ве (]лиш фасиза-дорц" сш.'дозиуг/.унда ( Кх-ако,,-, о) ьэ оир сыра циквр еями кончало КЗ зыгинчагл^рда диняйнйлг.ищир.

ДсссвртасиЗа та ы,;...-. с-с-гь'ш 2.': Ь I ¿ол саг лоц'лкь'в.он-

лардан 28-и юххэлвф елка «урнэлгарда es бяр мэнографасада дзрч олупмуидур.Бнр ихтирэ бзрэдэ игтэллг^лиа веЬздогкэкеои вашего ( ЛГ № 9978II ).

Наян структуру вэ Ьэ'п.'я.Дпссвртаспла г.аш карпа,б фэсял во нэ-*этэдон ябэрэт олараг,307 саЬпфэдяр.Издэ 23 чодзол,19 еэнял бэ 34 яалеснтолокя чэдвзл Еерплмяэднр.Палеоятолоая чэдвэллзр ияз алааэ чпдц .кямя дахял еюшлглдяр.Дяссер'гасззада 280 эдзбадата ястянад олунмупдур.

Иван зерпнэ оегаряжэои просесяндэ мтеялиф кэрЬум проф. Х.Зля-

Зулла,!,'.зрЬу:л аКадашс Г.Э.Элг£адз,Азэрбазчан ЕА акацеокларп Ак.А. Зля-зад^ вэ Э.Ш.Шыхаллбэзля,лаб.г.'Ггдпря Г.З.£лязез,кэолскяза-.'ет;ерз-локяза елгазря йокторяара 0.9.Бабазез,Т.А.Ьесаяоз,Д.Б.Уз:л-:адсз вэ Ьаболэ Pyciija ЕА мтхблр тззт Л.11.2вуоЗда вэ бодтв'баз яачя Л.Ii. Казянсовадан демарш иэолеЬог вэ кег.тг:* алгсетпр.

Илюш foKSHK гзтзраалип яялояплггзся зз:.:шпг ятгиугогэрдо pzc? колют форэкаго^ерлосзя састзгл тзркябп срофЛ.ЗлзЗуягэ вэ неолксЗа-12шзрзд?кпда ел'ллорп иаг/язэдя А.Р,Ез::збэзсва гэрс-йндгк

Jyxapaaa еддара адяаяая бтттн сгпгллзсэ ;.ггэллпф дзсяк гдгяоздзр- ' лктшц бялдяряр.

• I С€С1!Л. Ара ли- лспнзгз гурлзгм Тёбогар pazsorapäjs^sp-sis блсстгатпгра-тппос-лга лепр Сзякздарьа акциз $ таряхз (сзЬ.12-29)

Ара лиг денязя гуртегшдз :свкяз j::;'1^:™ Тзбзглр рздзогарзЗалзргг-яын тадгигинз. Xl>: íjcpnr 70-чп ядлеггядоп бзлдзп^ггжуо.Илк тзггп-

гат !.'эр?13л30и бу груп ясгяззпязряк с!?с".5гг.,я!п- азд:!КЛЭГШ1рЫЛ"20ы,сн-

ларкн елрэнял1й-э гзтопзкзошшк язл5П::.-.\'<гсз ~э рапяслзря.паларгл! слп сирэ б;:ос?рятягрг.|}:,1Я т'сс-з::;: яде сзчпэЗбденяв (Hu;;i;s I?S5,ISc6î 3íj;j1 . Г ; Sin Ho-, 1927).

оиндэ илк тэдгигат иллзри И.Карстено (1932), 2иу1шус1;1(1932) Д.йли-Зев (1961-1975),П.Лозынзак (1939,1975).С.Горбунов (1975) ва Оашгала-рынын ишлэри ила баглыдыр.

XX асрин 70-чи иллэриндэн бащлазараг.радиолариза ^аунасына эоа-оан дэгиг стратиграфия схемлэрин ва онларын кениш рекяонларарасы коррелдасидасынын апврылмасы иле оаглы олараг.бу труп ибтицаиларин езранилыасинда зени тэдгигат мэрПэлэси азрылыр (Х.Элизев,1969,1975; ЮишЛгаса! 970,1975; Жамозда.Казинсова,1981; Казинсова,1983,1985; Голтман,!984,19'ЭО; Тихомирова,1984¡Ваилааз^пет, -ь;сз4;йог1аи, -\-jo7 Бишневокада, 1935,1990; Тихомирова,Казинсова,1Э90 вэ.с.).

Бу тэпуигат ии^алесинде "Гломар Челенчер" програшна мтЕэфиг олвраг океанларын диб чеклнттлэриндэ радиолари'залар интенсив езре-нилмэдэ башшншшиш.нетичэдв Атлангик.Ьинд ва Сакит океан Тзбашир чектаплэркнш радиола риз а лара- кара зонал белт схеклэри вазирлан-мыш вэ чектнттлэрин коррел^аоизасы верилмишдир (щшЛ;г1.си,1У72; Рв^хивсЬвУзка^а,К.оз1сяга, 1у?2}' Мооха,1^73} Рогдеиш, 1у75; 1&е<1е1 БалГШрро, 1974,1уоЬ;БоЬс.аГ, ЪБО, Ломаа, 1}ьа ).'

Гафгаз еразксинда радиолариза (¡аунасы бурала интиашр гапмыш офиолит аососиаоизасы стгхурларынын кенезиси ила баглы зени бахыш-ларын ыездана чыхмасы ила елагедар олараг сон он иллардв этра^лы взранилыэзэ башлашлмышдыр.Еунунла баглы чохлу тадгигатларьга апарыл-масына бахма,1араг,Кичик Гафгазын силисли-вулканокен дормас'изасыныи кеолояи зашы барада Гшлэ да ряир азрылыгц мевиуддур вэ бунлеры ашагыдаки кими груплашдырмог щмктндтр: "ют Лура-Аят Тэбашир вэ Уст • Твбашир (¿ямозда,Казинсова,Тихомирова,1976),Алб-Конзак (Казинсова, 1979; Сатиан,1979),Туров - Алт Сантон (Шихалибезли.АллаЬвардизев, Кезиноова, 1980; Близулла.Аббасов.ГЗаО; АбСасов,Г382,1935},Око}орд-Сеноиар (Тихомирова, 1964;, ] ишно;сказа,1ЭЭО) ,Орта Лура-Алт Тебаздр (Ркиппар.ПэсаноЕДЛЦ; Пасанов Т.А6.,Ш5 вэ е.).

- II -

II 3€СУ!Л. Азэрбазчэнин Табащир чектат7лэринин стратигра-fiijacH вэ онлардэ рэгшоларизаларыя пэлланмасы (oah.30-136)

АзэрбаЗчан аразисшда Тэбэзир чектнттглврл Еалтк вэ Кичик Гс$газ балкэлариндэ кении jsjammi вэ бел'тк лиго^есяел ренкарэяклизи ила сачиззэлэнэрэк таррнкен,карбоналлн-твррикенлу(|окен-чекмэ,вулкано- , гзн.силисли-зулкэнокен вэ карбонат стхурлары ила тэмсил олунмушлар. . Бу чактнттлардан Тобашярик зонал болкт схемлки палеонтологи чаЬэтдся эсасланцырмэга имкан веран зэнкин амксшит,иносэрам,белемнит,гаотроао-да,брахиопода,|орашни|ер,к(}кколиг,рэдиоларлЗа вэ дпкар"организм га-лыглары тапылмыш ва ал'ранйлмяшдир (ЗДалилоа,1959,1355; М.олязев, 1952,1380; Ч. Тапиров, 1959,1975; Г.близ'езМ9® ;X.SJrй;jeв,I965;P.Эл7-j9B,IЭ66;0.eJпфв,P.Mэwíэдзaдэ,I967;PД8лэ$csa,I%9;Aк.Эли-38 1959,1972; Х.Влилулла,1972,1977; Э.Халллов,Ак.5ли-задэ,Г.олплев, I.3S6; А к. Sm-задэ, X. &ли луяла, Р. Глэккадз а да, L 336; С. 1!эмг/э дова, 1975; X.Элилулла,А.Сзизбалова,S.Аббасов,1958,1991 га балгалэры).

ЁЗЛК ГАСГАЗ. Eejw Гафгазын кеолозд гуруяузунда Табаашрлн бт-ттн мартэбэлэри ищтирак еяир. Тэбадир чекткттлари Хнзн.Рагатала-Говдаг вэ Бандам зоналаршма стратпграйик ча^атден дзЬа там тэ.чсил олукщэлар.Радиоларплзлара керэ биостратигразяк тэдглгатлар К»леву, Jepcfn, Га лада лы.Дшт'бчаз'ДгаП, Нарда pair, Атача .jf, Дибрар.Алтыэгач, Еахыш-лы',Тахта-,;2злаг,Зарат-Ьезбэри,Гозлу%а 3,гйрдшзнчал,Нашзка11,Ахохчал, Еаадазагыл.Кишчаj ь2 Охутча;] кэСЕлг.злзринда ЗпариЛМКЗШр. t

ЕЕРГИАС чоктнттлзри Еэл'ук Г<?.'.\Гэзын "лакал закзчында кенш арззи-лэрда.чануб лятачшдя аса з'аяиыз канар иимал-гарб оайэлэрда за^ла-раг акуонгт во ^срадг/^ерлерэ'кора вкп заржмэрт^60-!3 балтнмти вэ

t.'Xt??7,v оэарзг ПКН Si,i;OH*iT: ЗЛТ-Spi:iceras obiiqnilo>ufcun ВЭ tOT-;.?avrveia r. 'vji^&i^ii £ -;. ;;к'! ?сра.'Л"Тг.:злт- Bigenerina gll40*-1*8 ps i'ct— 3io'i:ypir:!. (одек XI) зсизлары 8ЛРЫЛМЫШДИР.

-ц эхынлзры вэ Зарзг-Ьад'бэрп

• квсилишлериннн карбонатлы-террикен чектгнтулэринда (200-300 м) чох-лу радиоларида галыглары тадылмыш вэ Cenodiscaella nuuuulitica§ комплексу адрылмывдыр: Acaeniotyle ohabakovi,Ceaosphaera kizilkaz-raensiSíC.ex gr.boria.C .ex gr.aicropora,Cenodiscaella munanilitica, Cenellipsis. gigantea,Thanarla cónica,Dictyoiuitra inutabila.

BAJIAHüffl мэртебэси ааэтан Берриас чеятнттлэринин зазылдыгы са-!лэлэрдэ раст кэлир вэ литолоаи чэЬэтдэн.эксэр Ьалларда.алтда ja^an лаздарла ejHnjjai тэакил едерак.карбонат-террикен флишлэ тзыоил олунмушлар (110-400 м).Ики аммонит: алт-Laaellaptychus theocioaia ВЭ тсог -L.didaj ВЭ ИКИ $орамина|ер: алг -Bxotzenia valanginica вэ ют - Giobospirillina condensa зоналарына тэвафлг еден яки зарышэртэбвза белтатр.Валанжин чектнплэрннд'в xitua clivosa ра-даоларнза комплекса iriajjaH олуныушдур: Cenoaphaera kizilkazmensis,, Paroaaella tricolicum.Xitus clivosa,Conosphaeia sphaerocoiius.

hOTEPKB мэртабэси чэнуб-шэрги Гафгозын шикал ва чэнуб замачла-рында кении зазнлараг.эсасан бир типли кил фаадасы ылэ темойл ' олунмушдур.Галынлыглары 200м-дэн 650 ы-э гэдер дэзмир.Бтгта !.:с-. лум кеоилиилардо езрэнилмиш.лакин бу чектнттлэрцэ радиолаpuja га- ■ . лыгларына аз тэоадтф едилшшдар: Ceaosplmoxa зр. »Ссиойрйаага ар., . Cenodiscaella зр ,,DieLyo^itra sp. Бу чеетнттлариэп тагшлыыш ca-чиззэви аммонит,белемнкт вэ с] opa минхер галцгларыпа асасон Ьотерив алт'вэ уст зарымморгаболэрэ азрыл'швдр (схем .»г I).

ЕАРРЕМ мертэбэси лкто(|аснал ча.Мэтдэн потерпв мэртебасипа чох Захцндыр вэ еГшкяззэтли дэзишшш'оэ у граждан биртиплп киллорло ковка тшгоал одуниуаяур (1.50 -300 м) Лэцгиг олуняи tíwru кооилшь-лврдо Баррам чектнттглорандон ра»¡одариja галыглпри тагсгаг ытиян.' . i олмвшкицф.ЧоктнФзглэрян бвлктс! аммонит,беловиит во $орашш-|ер га-дцгларшш роасоя адарилтидкр.

АПТ чыпиплир;: занккь с- !.хп.'нгг ьо iJoifcnuuKjop г.мш'даои ило

сэчиз¿элэнэн кил,моркел,гумпояц вэ гйсмэн эЬэнкдаяы вэ конгломерат ло^чмгларэтщзй тешки л олунмушдур (50-200 г.О.Алт вэ Орта Апт чокта-ттлериндэ радяолариза галыгларина гзсадтф опзш,ир.Чоктнттлорин тот гатларында гырмызкмтыл киллэрдои типик тот Апт форами ниферлэря. ило бкрликдз бз'зи радиолариЗалар ташяш'лгшр: СегюзрЬаега konachkendon-sia,Cenodiscus khalbanensio var aptica.

АЛБ мэртзбеси ченуб-аерги Гафгазда ккл.гувдазш вэ мархэл cï-хурларындан (116-303 и) тэякил олупкуядур.Е''рэда тч $орашнифэр: алт- Hedbergella trocoidea", ,ор?3~ Gavelinella biinvoluta, ÏCT-îedbergexla iníxac retacea зоналары aэрылмьпдыр.Бвлзг/иптлэрэ корэ пса орта (зона ¿ieohibol'ito3 ninin-as)B3 ^ст Алб (зойа Parahibolitos pûsudoduvalia) зоналары азлэниляр. Алт Алб чекткттлэраядея галлзус-ка галыглары чох нэспр Ьалларда тапылмыадкр.Радиоларпдалар Алб чоята ттглэряндо годри-борабэр подлатйзадр.Ее лэ кя.Алг Албда радиолорз-залар тск-тэк ш:с сахлашшыа фориалардаь-- ибар&т олдуглэря Ьзлда, Эрта Ал'бда-онлары;! тягдар вэ нев тэркиби кот-кздэ артыр зэ Уст Аяб-да асэ оксэр кзсили'ллврдз ззнкпк твкспл олуяурларД'сг Алб чоктптт-лэрлндз (45-69 ы) Crolaiiiyxi cuaeafcus ксшшжспна пзлсмэя tm/JCTH эл5гуадур: Cea.,3phaera albieasia,Conosphaera haeokeli,?orodiscus oretacoou3,Crolaniua cunoatua,C .triaigulß.vicaiBictyoaitra costata.

C3!jOMAH мэртэбзси ченуб-заргз Гз^гсзпз кароо:;стля-терри;-:он ¡лнлдз (37-250 м) т&к.оал олункувяур.^рагансгЁердврэ корэ тч japt-лл-. лзртгбэ^о Солтятр: алт - ri^alarJininerUa brotseni, орта- ï.decc-cei зэ тст - Rofcaliföia turo;.L-ja. Родзолзргза голцтлзрц Келэвуд2Г,Таг-

- Ja,>tar бэ 3орпт—ес-эрп кеспл::ллзг:'ч>:а кеппз лолилкп sa пки «отзгкл ¡'.о'.'плекслэ трмсйч случкугпур.а" Holosryptocaniun

Ъсхbui-íu v-j/.jíh s^olisou;; .jaiciio,!íolccryi.fcccaniua '..-.ibr.i nrj 2.), Z:■ о euganea-Ps-budo-

. .A . . i . ... n ;; ; ■ i ' S9 0. )

- 14 -

ТУРОН мэртэбэси чануб-шарги Га^газда ики мтхтэлиф фасиза/.ан тэшшл олунмушцур.Алт Турон есас е'тибарилэ эЛанкдашы.г/еркел.квл вв гумцашлариндан ибарэт олуб.адатън занар шист вэ бэневдази кил лаз-чыгларй сахладыр. ^ст ТуРОн исэ кил,меркел вэ эЬэнкдашн лазларындан ибаратдар.Турон чектнттларинин тауми галынлыгы 30 м-лэ 70 м араоын-да дазишир.Бурада ики иносерам: алт-■ ia.labiatus,TCT-in.ld;'i.-irki вэ ИКИ форамиЮ1<|ер: алт- Hölveto^lobotruacana hel/etioa, ТОТ- Globo-trunoaaa iwbricata зоналары азрылшшдыр.Радиолэризэлара керэ Gongylotlioiax: aimulatus-Alievium superbum-ЛИ ладлар MYajjaH слун>.гушдур (схем № I).

EajiK Га<|газын чануб дамачинда Турон чектнттлэри фасидз тэрки-бвце керэ Yct Сеноканла ejHiijjei таакил едерак (НамазкаЬ лад деота-ои) таркибинде ту^окен материал дашьфн кил вэ гумда шла рында н ■ • (140-150 м) ибаратцир.Бурада фрссил организмлардан далныз радиолари-залар тапышлыядыр:Spongostauius kokkuidoensis.Aiieviuu superbun, Pseudoaulophacus sp..Orbiculii'orma s\>. ВЭ С. Бу бэлкадэ Герба

Догру (Еашцаяагцл каоилиши) НаыезкаЬ 'лаз дэстаоинин 'таркибинда <|а-- оиал дэзишадлик ытшаЬида олунур - силисли эЬэшсцашлары ва силисит- ■ лер ыездана келир.Ананур Ьоризонтуна узгун калан бу чекуиттлардан' (80 ы) ба'зи радаоларазалар ташлмшщыр: Ali-t^inu. süperbe, ьхои^, GoiiesylocboxEuc ci .vei-beoii,Pseudoaulopiiacue ap.,Sbichocapsa- si».

KOÜJAK мартабэип чануб-аарги Гафгазда "Yct Туронла бирликда мтэтерэк флил dacnjacu (Кемчи лаз цэстоси) эмэлэ каткрир вэ палпзн-; толо'да чэПэтдэн звнкин '.¡ооакяниЗер ве радиолаpnja галнглары ила сачйззепэнир.'Хораииш^ерлэрв керэ Конз'ак мэртаСосиндэ ики зона -алт tflobolauncaua aagusCicariiiata. Bö "JOT-Stiiatella 'oautoi.ica ' рдрилышншр.Алт KcHjaiajH килли-меркеляи сухурларшщан U5-75 м) та-рылкыл радяоларкпаларнн ней таркиба бу ряпа С ry,. tu-^hoгoiа а sphaari-1 оа -Crolaüii.iu (?) alle. КШПЛОКСЯНК, '»ct :Соя,1шшп карбо-. IJSTЛЫ—TöppllKtiII (ib-70 t,') Ч1.КТКТТДи|,В1Ш«) ¡'.co Vi . -

- 15 -

Cornu.celia пр. когплексини ajüpv.sra имкан верир.

be.iiK Гв^газын ченуб земачкндз (Бз'лпашагнл кэсилияи) Кондак кертебеси Сантон чоктнттлэрилз ыглтврэк rjaoiija гэакил ецерэк,силис-ли е^8нк:да'лы,силкс'1т,мэр1<9л,аркилл1:т вэ гумдазли спхурлпрдан (92м) Пбарэтдир.Еурада СПЛИСИТЛЭрДЭИ Isaudoauloyhacus ex .jr. floresensis, P.par¿ueraenaÍ3,Cxucella oaohensÍG,Civ.oella sp. БЭ С. тапылкшГдыр.

, cahtoh чектаттлэри 6ttyh структур-^асиал зокаларпз ja jtm/ыш во террикен-карбонзт íaciija илэ тэмзил олунмуядур; íoparamiijeo вэ рэ-гдасларадаларлэ зенкинцир. Ики $орампнг<Тер чонасы: алт - Globotrun-оапа concava^Be ют-51 .snbai-ca а зрылмьпщыр.Чануби-шаргп Га<|газда алт ЬесоЭСИ Yot Konja«a тевафтг едэн ГЬеосгрзо.а:.-.а teren -Comutolla радаолаpaja лат гари Сантон ¡¡оптэбэскнв да е^атэ е4ир: Orbiculiiorua nontioelloensÍ3,Sefcixooapsa nieroaeanti;os,'ïriooíosapsa pa'rvipora.

KAMIAH чохтагтларя ченуб-зэрги Га^газяа бтгтн зоналерде кешш ja лилг/ьгалор.Бу чекгнттлэрдэ кения ¿а^ылг.ш'л белемнит еэ планктон раштУерлзрэ керэ Кз:л1вн кки Зарыкмиртг^эзе белило (£ли-задэ,1972; слизулйа ,5зизбэзоБ8,Аббасов,1988).Радиоларпзалара кара liongylotho-

rax cf .verbeeki-PateUula vcrtexoeasis ЛСНВСШШН 8ЛТ ÍIKCCBCHHH ВЗЛ0-

мэк глмспипр.

Фасвал чэЬэтден Кажн ь-оргэбоо: Хызы зонаоыйаа пелятсморф эЬанкдазш.гумдады.гашел вэ киллэрдеи (54 м).Шякзля Гобустан ва Дцбрер зонелррынла v.co t-nxramif репклп ккллзрлэ' яовбэлэяэн гущавш, эГ)энкдя'ян вэ гисмэн хырца чынгыллы конглег.-эоатяардан теплил олунмуи-дур вэ чохлу рэпиоларида галыглорц со клавир: St;/- odictya insignia,

Coccodiccits h^lKesi/àci.-.vlocboxtoc ci'.veibeö'ici. .

Гэилагл зонасыняг Хпгпан чоктаттлори мзЬдуд ¿алылараг ккл.гум-да-зи вэ э^еякдазшаркнщзк ибррохдгр во б-г,гарца рэдполариЗа галнгла-рй аакар олунггл.'.этяыр.

КАЛСТРПТ гэртг-Сеок ченуб-пергз Гй'Тгрздо одетая алт зёрыммэрта-

ба (üiofcsítWiOittia contusa усоашни^р зонасы) ила «амовл оиун-мушлар.би там кесияяши Двбрар дагынца ачшшр.Еураце {Лазстрахт шш . japuraiapTetíaje" белтнарэк (алт зона-, ilatterioerao e¿ici.tu¿, ют зона-Бб1олао11а aroJuuijelsici;, ашагв Ниссана геррвхен-корСот? !ршала (40 м),зухары Писсаяа иоз- гуидаш-кияяи ^soajá^no то).:сил слунглуя-лар (Н.елиЗввДЭЗО) .Кааотрихии киллвранцэн Сир capa рапаояориЗелар тапильиядир: Sttflodictyu insiani», lotUox- x& vi .v..r .ч,'„::.1,Сг7;'.-tuuyiici-elia сo^iaru,'ixicolocux.su grtmti.

Шакали Гсбуотан вэ Г.ьндам зопасинда езронилиш Г.азстрихт ка-оллшллэриндэ радио лари ja га лыглары аакар олунмэшшшр.

КИЧИК ГЛШЗ. Кичик Га^газда Тзбаяир чыанттгяари ¡гв^чэ-Гарб-баг.Соыхет-Агдам ва [,;1:схана-Гэ$ан структур зоналарцнын кеолочи гуру-лу:лунда иимрак en&psK.ajpií-ajpu сайзлорце reipü-бэрабэр за,1цлг,:ыл вэ сдатбн msjjen $асилзлэрле ачыяараг тхтелиф стратонлерла таксил олунмушлар.Твбазшрцн там касияизш Кичик 'Гафгазын 'мэрказк Ьиосасинда. ма'лукдур.Ьейседа оголит комплекс:', сухурларинын кении. инк-шары ва буняарцн теркибиыцэ бир га,i да елаpar,силисли ва рацколаридалы ст-хурларцн иатиракы вразидэ радиолярита фаунасшшч азранилмаоинин ва-чибдизиш; 'лартлонцири^У.аЬз буна ¡capo да Кичик Гафгаз аразисшша ра-диолприз'алара асасланзн бюотратигро^ик тодгягатлар эсасэн наркази • Ьиссада адэрылмдшыр.Бунларла занашы, Тесани p¡:n литодаспол сэчизза-оиш! яа(ш цолгун вермек бэ рациоларидалара кора Koppenjacuja апар— маг i-.огсэдила Кичик Га^газан дикэр рабсиларында 7 шикад-ларг.чануб-шэрг еэ Араззаны зоналарда да асас касилиадар тэдгг" олунмушцур.

АЛТ-TBEÍ.IE1P. Кичик Га^газаа Алт Теба'шир'аоас е'тибарилс мки |1орласион типа азрвдыр.- карбонат-террилан (Еэрриас- Потериг) вэ геррикан - карбонат -туг/ок.н (Еаррам-Алб).

ЕЙРРИАС - БАЛАНЛ'Ш маркази лисседа й'анланлц.Шлрпан.Чзз'квнд, Хал^вплчаДцк jyxapu ахиш;аш),Оусузяуг Кбсилвалери) лктоллаи чоПат-

- 17 - .

.дан торкпблплэ пряСир туалу гудшая« сахладан карбонат ла^лэршлан (460-иетродок) 'лбарэтдио. Ьу ладлармн odto Ьиссескнден бэ'зи гол-лзуска галкглары:iinictaiit,/ciùu; x.vjíj«¿¿us t Lcuellaj.»yabuв s^.ittd. в;? с. тагалмьгадно(Хэлилов,Г.блицев, 13с8). Бусацз радиолзрвда гальгла-ркна раст галинмэмишцир. .

hOEPilB кэртэбэси Кичик Га|газда шюс'этзн кэЬдуд интимаd gt-ийхоио.Тэдгиг олуиан кзстлиллорпэ бу ja ялы чоктнт^лорэ ïsdth оларлг Еарряас-Ва лантан еиоикизлвриивя тот Гтссоси (25 м) вид едилир.Еу-радан (jayits.o чтслэден ралиолор^а гаяаглары ко'лум дэ,]1!лдлр.

Суоузчуг двгынкн чвнуб за;,'эчкнда .Таншаг коллз этра]ыпда Ьотеоал мэрте^эскпз зорти олараг Ьзррекло скрликдо балылыр. Еу чектнттлзр гязссив.Сэ'зен сйлислэт.кка еЬейкпгшзршдан (ЭЗ ц) теиквл олук 1,7.1-лур.Еурэдан Сомох&ззга л лл. ,1--..гслл.е1 i а r.¿ .,: iii~

íi'Hua h£., 3 ticlwoai stx ni-. ЗЭ с. тппь'л:..л.гялр,

АПТ мертэбеси чоктнттлора озршапоя кгсвталлэрчэ гдегеп тер-К1!0лер1'Н'со ксбуд яенояп гудлталн за гра'лелит сохлазая карбонат слхурлзрындан (2 3-3 S :,;) ис'аргтл;;р.],у чситтлерчоя Kou-ùî-pIiboa> cr.o'-';Udi, ЛисоИлл л ci,ucasica, A.uws ИЧ-л! -i. r>G С. ко'луг.'луо.

Бу Ч'зктнгулэо Ячвчздлу !.'е,]дп;лча^л! говуа^гу соседе Чопля кзкяйиэ вдгоу тэлргчея фзслол лэлплп'лтл^а yrpajyp - эдогаяг сллислеалла то поя-кен-кзрбопзт-?уíокея отЕхурлар'г (510-520 м) токгля олунурлар, Еу ларлзркн jyxops hnccsszwio А «5а тогсян едзи типах ¿ерзетни^орларло 0ир;4э гес'итлар!-; пил ссхшгишк.ет чехлу рзяиолзртф голиглоры азкчр

Олун.'.'уллу P.'Coüoc-. ha з,-. ,Со:юл; ¡.-л'ЛЛ": „¡ Ms¡aoyriu5Ív.vi of.

АЛЬ î.;ep7bCcoKii:!H <1сун» рля ооч::.ь1эхежаэ чоктнттлэрл ГалаСо,]-яу,ЧовларДаил?ялиДсгдзг,Лзи7г,.'.:нзогор r.zápuvu вэ а. квеялмлэр-д5н г^з'луллур.гу кэслллллорю .'л;б ллр"''блс;: Орта вэ Yct ¿«рншвр-тобаларло гегялл оиуягаглг .'Зсиаг-гу^сдаш :[аси.]ллацчагг

(125-303 м) л/орпглипЛ.у члил'пллрллч Опта :\з Yot And галп^уска кс,-пл0:'сл- гл лл;ллл:л:,ур ! > -••-;{ ■¡эг,,1\?.гя$оъ,1У.,2 ). Кллпк

Гафгазда Алт Алб чэктагглери мэ'луы дедилдир. сСестэрклэн кесилищ-лэрцэ Алб чекшттгларинден радиола paja галыглары тапиль-ашадыр.

Умумидд'этлв.Кичик Гафгазда Алт Тэбаширин взранилшш квсилишлй-ринин Ьеч бириндэн.йатта силислэшяш стхурларца бела биостратигрэфи-да тчун эЬэшззэтли ола билечэк радиоларизалара тэсадиф ецилмир. I

Кичик Гафгазда типяк радиоларитлор вэ дикэр силисли стхурлар мэркэзи Ьисседо Уст Тэбадирцэ кениш иинидаф тапмы'длар.

Уст Табаашрин эсас кэсили'ллэри Кичик Гафгазын иэркази вэ шиш л- ■ шерг зоналарында,знамен Аразданы зонада едрвнилшшдпр.Кэркэзи Ьис-сэдэ радиоларизалара керэ бяоотратигрзфик тэдгигатлар Сарыбаба син-ллинориоиице ашмал-гарбдэ Тзрт&р ьэ Тугхун чадлары Ьевзэлэриндэ -Галабоз'ку,Кечял1!газа,Чобонквр1.таз,Абдуллау'1!аги-,Чомэрд,Гылычлы,На-дирханлы,Алчаяы,Ачарис,Еаглыпэд8 кэсйлиилэри,чэнуб-шэргдэ Шэлвэ чады йевзесинда - ^элэбагырпц.Гарабедли.Гарасаггал.ср'лклй.Курд Ьачы,Ьачысашы,11чанкс,Кейн8 Чсрман.Агчадазьг.Багазин.Гсзлу.Ипэк, Финка,Сарыбаба кэсилиллэри,Тоурагачад синклвнсрисинда - Ганлшвл,' Агдабан.Чадговушан,Чаяли кэоилиилериД'очао синклинориеяндэ - Иед^-лаилы.Лачш вэ Дэлидегсу кэсилиашэринда апарыяштдыр.Бу и'алэр Ьабег лэ 'лиыал-шэрр Писсэдэ Агчакэнд вэ Агцэро синклинорилэриндз - Кллэгс-TaH.Jyxapü Агчак&ндДархепут.¡»¡адахиз.БорисЕ.Падравэнд.Шорбулаг, Сарысу Д'оллачалили.^гбулиг.лачанчаз к&сялиялзри 1зрз во А разданы зонаца исэ Пькз ве Кллустан кендлэри 8Тре.1ннда апарылшдцыр.

CEHOt.'AH чвк'пт'льринкн ен jax-üu чахыипарц кзркезн Ьлсседа кэ'-лукдур.Онлар ацэтен Алб адктаттлэри кзсфинэ трансгрессия д&тараг, твркяблориидв араСкр керкзл ьэ вЬэихцаош ледчыгла^ы сахладвн лобуд террикон скхурлсрцан тэикил олункуацур вэ илути: галышшгы 4Ü0 м-э ¡ wup. Бурава "еномаааа тч ^ореишгЛвр зин^оы азрылшшцыр: алт - '

íbal:a¡xiiriií.olltt brot3di.i, OpTfi-, р .Лаос ЬЭ 1С Г- Ко ¿¡Л ¿Й vía -curo-I aiüa(r-'J77). Кичик Га|гг.зца Сзиокгн Чокттулэр'лщь радиола-: ри^алар чох аз víh;. г;;), j .; cb'3i: .v.op-ícviir^ap?: -.:,

Сепоо ioor.rj с о : ¡ o :.i a 11 i с u , Is r i : ■ '.. а С n u c^no-suiia B9 C. 8,0рК03И lUICCO-Пв зялкиз Кечилигаза ,Ki'px Ьачи во Галнчлы кэоилиллоррпдя. î'?'.nvwnj'p.

ТУРОЙ мзртебаси чектнтхлзра К:тк Гс^гтд« мэркази Ьиссопэ вэ Аррзданы зонаде за^лмшдип.Мэш'.ози Ьиссэдэ Туронуи пплеонтолояп галнглаюта сачизЗвлашягл чактнпяэри Гочас синнлнморисинце Делпппг-су чады Ьовзвоиндэ ашкар едилшадио.Буоада Гурон чоктнттлари пътл-лит,мериал ве гумлу аГ)энхда'дларнндан (155 м) ибарэт олуб.Алт вэ Уст Турон (Jopaí.wífflíQO зонасынын характео кокплеколэоп ила сачите-лет,лрлэр.Бу чектнгтлэрден ев Араззаны зона Турон кэсилЕллэринпэн оациолвркза галыглаш топыякзшшгар,

Рбдиоляриз.эларын чоягун инкиаа^ы Ничш Га|газын меркэзи 1то-сесиндэ сялипли-вулкаискен дормасизтннн терккб haécecn.олан си ляс-ля - аркиллиг,радиоларит,гу5(?ит.вэ бяо сысв дикэр сллисли cixytv-лордо изланмллв.Еу стхурларда гадиодэризаларыя стратиграфии яанмасаннн гэзгигп бурела хч мтатвгил рати о лари,] a комтвксики a,iut>-,яга имкан ворир: Cyxtoj-boiuis azoiOai.j ;:.uuïis - í-.c.oo civs ant i -qua (Турон-Ллт Конзак), Diütj-c,.:Í5ra fcoxqaafca (KOHjOK-Алт Сзнтон) 19' Ci-vCálJa CLoliossia - lucul'ibisiccl.iu.î fcssiaeusis ' (АЛТ ÇSHTQfî) г Турон - Алт Конзак. Клчяк Га^гаэын иэрхэзи Гыссэсинде бу стрэ-игозфш г.иторваЛа гэва4тг еден o¡ rto.-iur лз aaeibaijoaàasis -юесотуз a bíqv.a -ли ла^лар нисбэтен оэ зазылкыдлао. Бу лазлардз ■ эг/ард,Лояабагырлы,Герас8ггзл не Спнкэ квсилкалэринло зекккн радио-зрлja гслыглары взкар ед;;дгл;г>ш:р.'Бу чектнттлор с и ля о ли аркиллит, ■иаазы, радиолерит ,"рапвотеркт-спояготат вэ стхтетаЗ е/ЭДузяв стхур-рдян тают л олунл7.ллпр.\му«! вагмнтггяеры 50 - 140 ксгрдир. Гу ктнттглордэ Bv'/Io::.. ■ ivv1. ■:■] i, vr . i: : Ь ai j Oueiis i s?,

iicoluca;.3.-a --'i¿i c..v вл о. < i'"'*'Р олур.Екр сыра ко-'

апзлврпа (Смпр.Лел.^п.'р.п.') б? "м-чн бэ'~к ^ермлм'К^вр га-

ГЛарЫ ТеШЛУУПЧГ; >'.„• . .• . . г . .од« • ::r'.,iícfS-

- 20 -

ИивИа ^..ЬсльЬиНии ар. Ев о. (Злидулла,Аббасов,1Эб4).

Кондак - Алт Сантон чектат^лэри меркээи йиссада кенш дазы-лараг мтхтзлиф диабаз,спилит,порфирит,туфлу брекчида стхурлары иле невбелешэн сялисли арки л лит, см ли с ли эйенкдааы.радиояаридалы двшвм вэ радиоларнтлэрцен ташкил олунмушдур (85 - 260 м). Силисли вркиллит вэ радиоларитлардэн чохлу радиоларидалар танилмышдыр: АсапИшсхгсиз аахааио,11о1оех,урЬосаш.и... ЪахЬи1,М.ЬиЪ»гси1асиа,Сх,/р-' 1вшр1)Оге11а сопаха,С.таого^ох'а,flictyoiJ.itга х'огииэеа^.Ьохдиа!;.!.

Гертэр чадшшн сол д'эмачында (Гылычлы квоилиии) бу чвктнттлар

типик кон38к каунаса ( 180сага1а 1гагаьасьсиз18,ив1б1иги (цяынаюооз-

.апсидой ЬсЛ г.) ияв сачиздзяэнэн гумдашы - алеврит гатлары-нын тзарине датырлар.

Силисли стхурларда бэ'зи кэсилиллердэ (Гылычлы,Финка,Баглы-пада) радиоларидаларла бирка Кондак - Алт Сантон <5орамини}ерлэри: 15зеиДоуа1уипа1аа цолЪег^ш1310,и1оЪс>Ь гипс ала мюх-^аъ'а/З! иЪс^хгшса-пеНа ар. ео с. тапылшздыр (9лидулла,Аббасов,1э84);

Си ли оли вулканокен <|ордасиз'а мэр^ези Ьисоэде вцэтен тунд-гонур цешрли радиоларит вэ ыави ренкли силвсит ладлары (22-75 к) ила тамамланыр.Бу тип чекгнпяэр Напирханли,Чомерд,Лэлэбагырлы,Гарасвггал ва Эрик ли кесилизлериндэ кениш Задшшшшар.Ьу чекунттглэрдэ Сх-асеНа ■ саоЬаиа1а-Ра'Ь«1^хаос111иа Ьеа1авла1а . к0ш1лэк0и мтедлэн олунмуш-' дур: ДхаЬаеоароацорх..пиа ха-аэ1оа^ии,Схисо11а саспоагиа.^огосЦасиа

^мумаздетлэ.Кичяк Га^газын маркэзи Ниооэсинда силиели-вуякано-кен квсилиллбрин бедтк ексори Кет Табвиир рациоларидалары сахладыр. Лакин,Ьеш1| квоилииларда Турон - Сантон (]оркалары илэ ¿анаша, нисбэтэн гьдим заа1лиДот <]урв - Алт Тэбашир ьнтарвалана оачиддалэн-дарвн бар сыра нввлвре Д8 ( ¿фи.^га Ыв

Хаьс&1>Ац,0Ъиоаоа^з« I.» 1.. •„.. )

тйойпт.} ОЛуКу П.£вЛО х1:ч!;.-;1!лц : ..-г.: :!>. :;и н к. \ч, .г..;;.';. цг11

(коллексизо Т.Лб.Иасвновундур) ве haбела адебяЗлвтдаи да ме'лум-дур (;йко,1дэ,Кпзпксое8.Тихомирова,1976 ; Тихомирова, 1934; Бизшов-оказз,1993). Лакив.взранияэн касилимердэ радиоларитлердо 70-двн артыг Тот Табэтаю садколариза и-"лэрииин вэ бунларла бирликдэ одни нтмунэлардэ Конзак-Алт Сантон форамини^еоларшшн тапнлмасн Кичик Гайгазш мэрказя Гтссосиндэ бу деврдэ радаолариза ^ауг/аоынын чодгун и!шияа(|шм вэ онларыд стхуоег.'олэ катиричи ролуну шэксяз стбут одир. Кичик Га(|газда силисли-вулканокен ^оршсиЗада Чет Тэбааир радиола-риза комплэ кокни я варлкгы бу белкздз ишламиш эк:эр сздиоларяза мт-тэхэссяслэой тэрэдиндэк.ца дэ^элэрдз газд ояунмушдур (йиолда ,Кэ-зинсое - »Тихомирова ,1976; Казинеова,Тихомирова, 1979; Кззинсова ,2965).

Кнчпк Га^га:шк каркдзивдэ тадгпг олунан чакэкякклэрпи каипр Ьяо-. салариндэ Конзак-Алт Сантон чектнттлэри каокин ^аоиал цалиликликла сачиззелэнирлэо.Бу зоналарда h амин чокткттлар ту^окен ва террпкеи чектгнт7лэрло тэчспл олут.'уэлар.Бу ладлврдоп (Галэбодну.Алычанлы, Умутлу во с.) Кондак ,iaалы молллуокч ( »i^-topt/xis í.-/oiiis,Para -8Íe.;u1.>í tyxis ci.¿.aili еЬиап.ч,l .hvcbi ' вас», тэ'эинэт О.елйзввик-ДИп) вэ íopawihh^ep ( Tolvulbsxia оц;.да:1з..>^1з,аю1.о1;гс11саи4 lia-uaicui.1, Gl.lapíai''juUi ва о.,тз'jt!H3T Х.слгзуллаиындир) тапыл-

vu-ддцр.

¡ioH.js? мартабасл чоктнттдеои Кичяк Га^гозь'к зиг.'ад-зэрг Несоэ-синдэ Агчакеид чекэклвл'пипэ ("•тлютанД.эрхапут.Ь'адакиз ва а.) ту$лу гумдааи,гумдпзн.алавроллт,ту}- вэ конглотератлердан ибарэтдпо. Ьуозда Алт KoïîjOKKH .¿д.оЪ J ov-:*oí.-::.a aí..,vsSics..ril :."»a : 'ÎCpa№lHKÇ[ep зона комп- . лакеи ила биргсэ чохлу ре столаррлс тар тялыл.мьгалыо: i'se^ojuloj ¡.mus

parquer,-J.OH3 i;;, ûi-;, -,. '„ л .. .r ¿lio. üptoci-ic«.

Ьмхсдэ "ïcT-MoHjrs - Алт Сочючуд гумлу-талля чектаттлариядэ • 'Ail-jviu.. i'i'^.jjjj____' ,yi'-i.-'.- í'.j . лонаск

глгэ.цэи олунуу ;: дур.

'Ссч/гк -- i r.* ' :: 'у-пу ун зоуо'я гу.'/ду-уйтли но

карбонат даси^алары иле темоил олунмуадур.Паиз вэ Култстан квсилиш-ларяндэ бу чеонттдэрдэн тэк-тек радиолариза галыглары тапылкий- . дыр: Cuujvii'sous с eao^&nicus, i acudo ы.1о j..liacus l'loi'escusis вэ с.

Ycr Сайгон, Кичик Га^гвзын мэркэзи Ьиссесивдэ сфюллг комплекса слхурлари'вдачэн \йч Сантонун карбонат рс:дасы иле ертлгрлэр. Терт эр чедын Ьуланлыгчадла говуодугу ра;]онда вэ гэрб саЬэлердэ онлар аПанкдащы вэ мвркел ладларындан (70-80 м) ибзратдардар. Бу чеккнттлэрдэн чохлу Яораминифэр лэ'луыдур.радиоларизалара иоэ раст кэлиишр.

Кичик Гау[газын шимал-шэрг Замачывда Чех Сантонун. кялли-аЬэнк-дашлы чеккьттлэрянин там ачылмяы Ктлтстан,Лухары АгчакэндДархэпут вэ Сарысу кесилишлериндэ излэнилир во üiubutiíaiewiu suiai-ca форами hju} о р зокасына удгунцурлар. Сарысу кэсилиогандэ чохлу радиоларизалар Ташшшщр: s^ouso-iiscus cf.uxbis.Sfcylobroobus anfciquus, Diacaiitbo-c&psa bi-uvisuorax ЬЗ C. .

KAKÍIAH чек^нтилорц Кгчик Га^газца езр&нилбн кэсилидлердо ejim типли карбонат gaciijaou - пелятомор$ эГюнкдашы' вэ мерколлардин тошкад ол.унмушдур,.Каилаи чшантудершда рациоларизаларын ъарлыгы Кичяк Гь.frf>зií'h 'лиьал-марг Ьиссесиндо (Кклтотен.Гсриои) тсодэи олуимуаиурЛ-урода j^yXuiíioiuí лонасшшн алт hnocsoo

излэнилвр.йомнпйксд& x'alvilala vartvi'wus,i j. i'.j. ыыс jj^csu,di и ty-..itrü 1:л t~.. ya с. иьвяар изтмрвк едир. Fy косилишлардо

Каипан 4&A-iaíi.i£j!ri cc*ffljj*En i!H0cspat.i,UüftHa ки {»'-'лари,%ортлитцоp, onpp-TU3'r;i;¡'.¡[v¡a зоикиидкр (с-яилуляа,Абоаоов,Бзизбаjosa ьэ 6..1D9I).

ллр ai.fiiAOüts.jouaHuH Оьнгон - Кпг.нан ч&кънпя&р^чцан йазаплён-

Шл чех un J.'¡:.; ¡Ai '.¡Лирдо (К0ЛЛ:гКСИ,1а ильхллнсьани.: .Цф)' 68' 3 И РЫ,!!0-л£'рйjb-'iup í.;,íap juíblfü!i.:u;p: •»о-... ..... ..• з. -j.í. j.í

>. ! - ....... bii o.

:'¡i,.ii : ¡ i. '..0;, /i:-;.;, lt,¡r-j¡^. 'Ь ^г шоакЛйн тьч«-

. - 23 -

кг л ояунмувяун (íGj-íüí m). Lop.-'oa л а ¡Стлюган касилчшшриид»

о1)ев"клз:!]'г"р!Л!лл!! <?о'зя рздиолорядз гоянглери ашкор олуячулпур: n<iGC"d i ■; j'.'rj 1..-0 . icfi.i, -' i'l.',;' I o I.!; -V i'.:;: v.;i1;:-i , r ci <; м;¡Ьi.

ly noiinw fóaotpmílh ггрянги зоккяи ïopoî/iinwtop: оv:n. :í¡ . 3

loria,Cibici 'со sp i t'o; vue t ;ír,¡::,, Оь.-Я ji'li'.i LВО С. ,1)«бплп яопиэ кирпвлоризден bsuínsoo-.yo ovasз,í..p-yüa,:;<>•. »--otar tr-Dotanuo нввлэрви патирокц яло стбут олунмулдур (£"';;и,)уллэ в® бпл-галарн.ГЭ'Л).

ill çgC'.'Ji. Ааорбчдчаиыи Тэбааир рзниолпркдя кошлоколери, оп'орап хеЬлили во чоктаттлзрин рздколнрчпаларо хеоо CTpar;:rpof-!K Со лиг cxoî/ячкн осрзязнднр!1тгасы(<:е!].137-163)

Азербсзч&ныи ТеС&экр рэцйок8ря.1л коияоркчвк ряпгзояе в» ja-jhvrva орсалгарчккн аиетезя огшркп страт игра:] к к вэ лета ряд полтяп-уяоинтш riTyjje-'i гануязу;'|гунлуглар езкар етг'?:;е рмкзч горукп во нетичэда -bojtic eg ICj:4kf: Гафгазда Твбввврг'? рздяэлпгизэлара керо ст'рэтягра$як exertwp;! ^чслэн'.'йладр.^рр О.р стрггоя - tíy труп

ЕбТЛДОИЛОрйН ЯИКИ38.?КЧ.ГН ?.?ia.j jC-H Д-ЗВРО T OI"! ¡ ТГ с П^рЗК, р." ДИОЛЗ НОВ ВЭ ЧКНСЛ8Р7.НШ КОЕ-бз ^ЛМЗ?":1 ijCJ-T'p'í ТОКСОЯЛЗрИЗ ВО б TT ЗП-

лткдэ йомплзкоан гася стрзтигр«']як прjлянл'.зо;; эо ерз-пдэ j-зчл-f-'.зоынын йзл^нялмасйкп '>згелз;;з;:зг вjp»*r!»r!rap.Рякголаргinm к">-c-XojpíJ.ivti'j сгр-зтзь'тчрун 'лзлтл.тоя." i'« ïсn■/(;рлэро кос» "?ер?;л-МИЯ ЗОИ"Л <'ЗЛ'<1Л^Р".'> гчг^дгезеи (OSÍM 's I).

C^oclicivjor.".:.:-' •■ ii'.i-a li'.i^l'. ''-IK Д^-З Enjî-r X'ilU'<ï:j!-цп Кзлзвулэг 'Т'лэ p,iг,илм;<

бэри во ¿Cao;!urv!H'íj í у/.tant oxí-я.т-"3 {">•'-- \ с нирсш' Г|""опят 'И

№b'v,v?. J<¿ олззл? ^v '' ■ ''>■ г*',' п.гг:-"--:....... i Кочллоко-

:m ,'охык rv.»;':';. ...■■-.

Icizirjca-üi^äasisjC.ox gr.borla,Acaeuotyle cbabeuovi,СöüodiзоwlJ а nui.iuulitica.Eiotyüíi.itra naïabila вэ с. Бу радиолари залы ладларын стратиграфия ceaajjecn ашонитлэодэн salticaras obli<ïuiloi>aeus, Holcopb/Uoceras tauricus вэ с.невлэрин тепылыаоы кло главен вдилшшдио.

Xitus clivoaa -лы лаэлао. Илк дэ;|э EejvK Га^газда Кэлевудаг кесилиашндэ азрылшш.сонрадан Еабадаг лад дестэсишш тот йиссэоин-де Зарат-îieзбэри вэ Кирдыманчад каоилиашериндэ кзланплмишдир.Ьу-рада илк д&уэ олвраг Ceuoaphaera spliaeroooms.Coaoiisous uardaran-onsisjDiccyojiitra uar/jarita вз с. невлер кэздяна келирлэр.Комплекс ¿ухарвда «адаланан вз индекс-невларлэ'занашы ïheoca^pe cí'.abdoui-aalÍ3,Lichocccaj.ie lipiumaa,0bosacap3ula rotunda Be С. нввлэрин олыасы иле с&чиддэлбяир.Стратиграрк йэчминэ керэ бу радио лариз'алы ладлар Валашшн ывбтэбзсищщ йки екшнит ва ики $орашни|ео зона-ларыны oIiûts едир.

Берриас -Баланжкнин карбон&тлц-тарршен чектнттлэриндэ кениш интишар таши'л рацЕоларц;"алар Уст Алба гацэр олан сонракы интор-валларда епизадик олараг раст'келирлэр вэ залныз ' GeuospUaera, Goaospha<4ta,CenoiiaoaellafSbiohooai'Sa ЧЕНСларинин так-так нтеа-зандзлэри идо тэтсил олунмушлар.Радиоларизаларын инкишафында осел эткоэлиш Уст Албдан башладыр. '

Cxoi.íClíw. cuaea'tua яонаса илк д&|.а Квлевудаг косилиамнда азрылмиш вэ сонрадан Алтаэгач.Тахта-Лазлаг.Заре j-hejöeoii ва о. кэ-силишлерда излэиилмиддир.Кэыплексдэ 40-дан артыг пав тэзпен олун-мущдур.СачиЗ jam певлори rot«ioe*UM* albieusia.uonoepbaasi. liaeo-icelijl'oj-oli.-GUs зиаиаСиа,Jtiuhocapsa acábate

С «и а и. г ¿taa ЛОКаСЦ H. "xvti.-acií.i.dO^.i (¿opsîcmnvïep ЬЭ í»,(lij,B. doduvalia бвлвьдшт ЗОНЗЛЬрШЮ li.b&iTCV 0ДИО ( CXöM S I).

hui . . е.. iL,'i - J . ;C ÁGliáCíi КДК ДЬ-

. - 25 -

tjf« Хнзм зогшсында Келовудяг яэсилизинда Miojjefi олулмуш.сонрздон исэ ee.iïk Гаjrsз,да ökood кэоилишлэрдэ Алт Сенокпшн аЬанкдэшн,

мэокел.ккл в9 гумдашц чэктнтулзриндз излзнилмиядио.лононын t3dkh-

биндэ 20-дэя аотыг нев ипирак одич.Лононш! алт ооо^еди Alieviua superbiiiajiawollula plmiocouvoxa,Orbic«liior»!a ci.aon*;icollo9r.sÍ3 во индекс-невлэрян ялк де-^о гвддаяа кэлмэси нлэ тээлонлэядирйлио. Соиунчу 4 Нев В8 Ьебэлэ Sticíiacapsa as?JbaSos,A-Vui; ynJUix otoc'd домнексин oehtíop формаларцдыо. Лона Ьэчмчо T.brotzej.í íopoMmni-фор, In.crippai иносесам зонасына улгун kbjhîd.

Diaoaiitiwoajfsa eujaiioa - l'.i/SavSoäucrouepiial- - ЯН ла^лар илк до'э Швуалл Гобустанда Тахте-^ллег кожтааиндэ С-эпог.-анып kod-бонат-тэррякйн (¡acajacuiam тот йксгаовыш главен олунм7а,сояр0доя Хызн еэ Дзбоао зонвлаокнш бэ'зв касилк'ллэрЕндэ г.злзш!л'.Лглд>ш.Бурп-дв индекс-нов дар во онларла бэгабзр аяагадзкы сечпдззЕп новлэр илк ДЭ'Т'З олорэг майдана кэлпр: Crueellj e&jartoou&is, Sjpor.¿o tip«s «soren-er-sis}piacaiithoi:apsa su,jiiae&,B.c£.b, ovi «/Ьогдх.

Бу wjnao и.turonica ¿opararajod зспасынз улгун кв/шолао.

Alioviusi cu^ûrbu.u-'aoi^jylothoixc - ЛЫ ладлар ЯЛК

43fa TsxTa-3вЦлаг кроялкоипад Зорог Ьсрязоитуига отоjjэялэшдарил-ь®!П,сонрада;1 Кирянманчал.ЗаратчюлСэри.Ее'Ддсдагил ва Кдлевудаг кэсплииларяндв Турок чоктнттлэрпгдэ ' ез лэнилкишяо. Компяелсдэ Ю-дчп арТЫГ^ нев мтэллэя олуямузду D : Б ¿c о lo .5за naxiiaa, Setlxocapsa cï.aic-roaoantiicstöousylo-bborocx {uu>ttlut*;s,Li.;Lo8tsobua turricelia ВЭ о.

Комплоксин з'аяы бу ла.^лардая топнагаз Турок £ооакинифеолвви ( íbiteiaolla i;ol2li,Cra/oliacliü aulinii'or;.ia,IIeterobelix ßlobifera) ВЭ ИЯ0Се03г.'Ларнн ( I.l4bi?.T.::-:,I.lt7.ar':i) РЗОЛЬТЫ ИЛЗ CT©j,Í6H олун-

vyвдуо (9лк^улло вэ .

Cl'Tpta.'.-j.ijtu J : -.> I У1.ГоИ,т:а ЛОГíñCU ll.tx ;:GÍO

boj*« Ге-Тг&зца Зшзи зонасында (Кс^звудаг) ta ojjeiuiöXKupa,сон-редан Дибрзр в с, Шикали Гобуотан вэ ЬаСела Ккчдк Гефгзздй Агчаксяц чакакдизинди ICoïCTaH.Jyxaou Агчакенд во Хархапут к^лиаадршжэ излапи лгдкцднр.LoJïk Га-тгезца лонаннн алт сорЬеци Ssw-wu^-sa «imi«-

1 ах, С rol aaii. г. eifûlijji.i, Affijuiii/yaJax fenosseffi НО..:ОРИИЗН KHK

дефэ шзданс) квлмвсялз! сьрЬзди иса Ьвшп Ï4 hobyh ьо бундарла Занедц Cenosiisous aöii.oL:anicus,iiyrbocapsa еи^ьиза ьв с. иоь-

лэрин гырша&сы алз KïajjôH едилир. Комплекс:!к psi.бор йор)„алари:

Dicolocapsa wayiua,Seti-oc&^ea cí.sirles:,CryotaapiiOTölla cf. Bi/huerica,Crolaniuiü oiïuliany.

Кичик Га^'газда лена бу оадалаиан £ор;.-.адарле Jena ли tejudoauîo-ph&cua par^uaraoiisia,bio eyouit va íy¿iu¿a ноьлзрки кдткракн ила оочиЗзоланир.Gïporur ра£нк twu&Hj кбро бу лога Алт Кондак зашли Globotruncanu au0úakicarinata с}<?раг:ш;<1ор зонасыка здиЭДтг едир.

ТЬвосахьэша coren -Coxnutellu ах;. -ли лазлар.ЕзЗУК Га$газ-да эксер кэсилиалордэ au ладомшр,кЬшлькскн такионок'лк зсэркиби чох траккабцар,2Э-jo jaxuu нвв то»jan етмик ¡«пиан олыуямур:'Свы>81>Ьа~ era. c£.eu¿au<sa,0ocooái!iouti ,Orbiculifoxroa ¿¿aaticellounsia,

Thôocatsvi'iaa oucua/íh. cX.teien ьъ с. Бу невдйр бир raj да

0Л0Р*гДс1 <Сонзбк-Сенх-ону оачкздуландаран 1ора;.ани$ерлерло (stria-tella etriata.Tesàeraella i>ööudc»t>5tie«i-a,Globotrunjac.a linneiase) бирлша^ ïànbijivumsp.

Кичек Гафгазын миал-аирг ¿ск^ыпдз icï hcajfik - Се.чтспун килям-гуьдшиш чёт-нтулерандо ¿lievi^u i-iat^uiio.^-i -laeudcai ЛорЬа-ous floréaensia -ли ла.плир ifiôj,k»ti олулмуш: jp. Компчбко. ,э 40-дан артиг hue atiTtpsiK еаир.Гейбэр ^оркг.лзрц миЕокс-сеьлйр i-.э ЫгЗедг,- : Crucelia faob-aiioi-.O.espr ïtocieU.Dvl icv.liioxvia o-ad i i.b.,.t /Л i-, kuu auj-arbuij.A.Ecllc^jyi. ïy ;,t.¡- ¿¡¡д., ,1/;,;к г.е. i от ¡CoHjiiu-

Üa.iíOr; ; >in- .¡;¡ {i ¡ ls,p,\ r <:■ t... 't;, r. :t,í ;.¡.:j : r ■„•с i r - i ! : í \ f -j íviuí,.

Кичик ГаЛгаэин i/эркэзн huccscmiiió Турон - Алт Сантон интврва-'шида у; рацноларл,]алы лаз ejpunumwp.

Cyrtophorwis áaexüaij aiiensis-ïheoooi-ys antiguaba ла^лар (Турон-Ut Конпак ) 1иикэ,КпР'Но Чормак.Лзлабагирлы ва Чомзрд кзоилишлв-лшцэ i«3ijsH олунмушдур. Комплексин тэркибинэ 33 -дан чох яев рахилднр вэ ¿улларяан алагыдакылар сачизд&ви Ресаб олуьурлар; Styio spliaera squintboli ,Cyrtophorais azarbaijaiif¡nbis,Gon¿ylothorax of. /erijeeici,Txiooaooa,psa вэ с. Ба'зи. казилишлэрда бу ла^лардан фора-одга$ар' галыгларп ташшли1!ЦЫР:Вис1Ь<»1ве11а ар. .íraeglobotruncana зр./iavùlineila sp. ,Lenbiculina sy,

Dictyonitra torquata -ли лизлар (кондак - Алт Сантон) мэркэзи шссзда кенид зазылшддар. Кошлвксдз 70 -дон яртог нав таззен злуннуащур.Сэчкз'з'зви новлзриtAcjuthooiteu3 of.анизаиа,A.novalensís, ÍQriosi'baai'd tubevosa,Forodisous cretdcooue, Pseudonulophacus of. . eaticulatus,CryptaPthoralla conai'aiC.aacroyaru,DictyoiiiitTa torquat.

Dictyomitra torquata ~лы лезлирдап 1!ПЙК Д-1!ВК^,срИКЛИ .ГЫЛЫЧЛН, ¡елйбагырлы ьэ Гаглшпззэ касплиалэриндй ззни тмунэлэрден рздиола-азаларла бирликдш Konjax - Алт Сантон ФоршлиниЗерлври Féeuaovalvu-iutïria aX'.jaontertíleiisis^loboCrimcaaa inornata, Globo truncauella. halilovi бэ с. тапилмыащыр.'

Civ.celJa ûsobjnsia-Patul'bry.ooliiuiii ли,]лвр(Алт Саи-

ок). Коитяекмв 20 -дан артиг нев MïajjéH олунпуядур.Сйчвдэвм бвл&ри: irohaeoapcuüopruiÄua cí.pr&elouguia.Crioelln caclwnsis.Fatu-ibracc'jium tal i«Xiíi'ioi,l)ictyoMÍbra a '.ticosfcat.. •

Бу ладларла ib/jva ли. ./ои-вулканокен к»си<;«м Сяла чахыр ве и-юрнм »з&ряяз &ое«внсь бязз! ноаглоиаратльры «нглятпн в s полаон--оложи «ннглврла tui-jajw гырачэдз боаслашшрянш-з Vot Сьнтонуп дрбон!>т .лтлш,

¡-''.-Л - Л ■ .i I . Vt;rt:i : -5 '¡-'W'O.i. I<i,"ji!l liri -

Кичик Гафгазда бу лона Кампан - Маастсихт мастэболэрипшг килли в» бЬэнкдешы лаз ла рында ытаззан олуимуадур. Кошлекоик таокибикда |0 -дан аотыг нев илтикж едии: уеш.11ае£огш1а,Сосоо-

<11ьоиэ Ьо1теБ1,бои£у1оШ5Гах оГ.УогЪе"к1,РаЪеХ1и1а уех^егоепв1а.

Лозанын г&ркибинда езни нтмуналеодвн био чох Кампан - Маастрихт $оракини$ерлэри вв бэ'зи дениз хшышлеш тапылшшдыр (Эяиз'улла', ' Аббасов.Взйзбэзова вэ балгалары,1991 ).

Еелоликлз, Азарбадчакын Тебашар радиоларизаларшшн йартэрефли азрэнплмёси натичэсиндэ Базт.к ва Кичш Га£газ болкаларшще радио-ларизадара кара Табаашрин бадкт схеклари Ьазирланшш вэ бу схемлэри ашонрт,бвл0}.'1!ЕТ,иносерам вэ фарам .шфзрлэрэ кара верильзш жала-лярда мтга^ксвои апйрыльраг,опларла гарзылыглы мтнаснбети верыл-ипащир (схем Л I ).

>.

ГУ ФеСИД. Лзорбазчанын Тэбазкр радиодаркза белкт схэм-ларвшш дтнзанш дикар'разокларыкык синхрон радиолэриза схеклари ила корредзаскзасы (сзЬ, 170-238)

- Сон иллвр радиоларизаларын интенсив ез'ранилмаси натичасиндэ .¡..^ сыра рекионлар тчта зона л болкт схемлари Ьазырдаккыд ва онла-рып кеккш стратиграфии коррелзаскзасы ворилкиадир (схем й 2).

Азрылмыш'эоналар бир сыра Ьалларга плуга стратигра^ак шкала зонасына узгуи кзлмасе^з.ездтзтндэ оилер мтаззэк стратиграфик бад-кт з'арадараг, радиоларкдаларш инккиафанде конкрет бир мэрЬелэни с очиз з элэндирирлер.

Азарбадчанын Твбааир'.чекткттларнкда азрылмыш радколериза комп-'лвкслвркник заик моллзуска.дэназ^кврпвлерЕ вэ фэракинкаерлэрэ аса-сен дагиглашдарклшщ вэ бу исз ондаран стратагра^'.к вэ-коррадзатив еЬешЗЗотитш ход ли ертнркшдцр.

.Азарбсдчавда Берриасда азрылшш Cenodiscaella uu^aliticír^ti ладлар стратиграфии сэвиззэ.лг.э кврв-ллумилэидирилшш ошалада р. cosaioconioa эонаси (ScUatu, 1э84 ), Тйтио вилазэтинии стандарт Z-D биохронозонаоы (Baoa¿artuer,1304) во Атлантик океанынын .. S. trachyustraca зонасина (íaurov,iv5u) yjryn кэлир.

Берриас-Орта Валапхин радислариза комплекси EejiK Г^атазын горб Замачында MYajjOH олунмущдур Шшкевокгда,1990).Илк дй£э Азэрбаз-ч чанда тапылши Cxvo^lla valaadinica.Paronaella' tricolicua, Zitus

clivosa невлэрч Керпет вилазэткнин D.clivosa-D.cosaocoaics.

лазлары тчтн сэчиззевидир (Тихомирова,1984).

Азэрбазчанда Баланаиндэ азрылмыа Xifcus'clivosa -лы ладлар Украд иа Карпатларынца -Сьалзатов лаз дастасиндан мз'лумдур,лакиа комплекс Пэчм е'тибарилэ сонукчу рокионлэ даЬа кениш интервалы оЬатй- едир. Кмуыилэащирилшш шкала да Валаюшндэ ики радиолариз'а зонасн адрил-ии'лдыр ве онларда Азэрбадчанын в дни ja^u ики невг иштирак едир: seudodictyoaitra carpatica ЕЭ. '"besacapsula rotunda. Сонунчу Н63 Гетио вилазэтинин z - зонасындан,Словакизанын Барриас-Ееланкин 1ектатулориндбн тшшшлыадыр.*аеиаоа1с1;.7<ы1era carpatica нев^нтн jorpafa ареалы дайа кёникдир: Карпат,Словакиja,Janomija,Сахалин.

• Аз&рбазчанда Чет Албда азрылшш Cxolaniu.a оипеаЬ^снасы-Ьечмчэ

{мумилашдирилшш акалада вэ Атлант;« океанца азршилыш един адлы т.

■ i

vaaeta-lJ.pseudouaarocep4ala зонасына удгун калир. Еунларла син*-:рон зоналар Кал;к|орнизвда, .Лапонизада вэ с. рэкионларда излэнилир.

С.oimaataa коыплвкоииин бир <"чра невл?гч: : СопомрЬдеха a(¡o!ctíli,Pc o-iiscuá ¡tavilki-42310,Dictyoaitra íexodi a.ü.omata, fcj.chooupsa heuit-piia^iu ез o. Украина Керпатларннып. \ст Алб -лт Ccnot-ан чевунггяериты ряст кэли'р (Кэаиаоова, 19:;4; Тихомирова, ■Э;->1). Ооиурчу иг. i зою м&ркоэя Av .еотикзчЛ li.i» «b-ii зоизскня® v>i~

(í'l n í.)?j).

- 30 -

Безтк Гвйтазын Сеног/ан кошлекслари илэ синхрон комплекслар Ткрадна бэ Руишида Карпатларьпща,тмуь"*лэшдкрчлт'31ш радиолариза п!каласында вэ Кали$орнизада излен-лир. 1у когплекслор Сир сира "ХМу-01 незлерлэ ( д^етаип бирохЬиа.Но] осхгу.иизапидь. ЪагЪча., Н.Ьи-Ьвгси1аЬищ,й^1о1юса^8а айу:Л>а1;/Те?«МИЛ ояуш.т/мдар.

Турой мартабэсинде сэрбаст ра, ,;олариза кошлскслэри Аэарба;}-чанда (Аббооов,19Ь4).Еазук Га$газын гэрб Немачындп (Ендневоказа, 1990) Двчакиогандв (Голтман,1981),Атланг;;'када ('Тсиг->у,13С0) ,Кали-4орни¿ада (рв8835по,1977) вэ Лапош.>да (ТаЧоЬап1,-1Уб=) ке'лум -дур (схем 2), Азарбазчан.Безтк Гасггазын гэрб'задачи вэ Украина Карпатларында Турон чактаттлзря ьтг"тэрэк АНе-^а ги; ох'Ъи1я,с1сЪ;/о-ш±*;га а,А^рЬ^упйил вЬоск! навларинан идтиракы ила

оачиззаланирлар.

Азарбазчанш Кондак - Сантон ч^ктатклэричда Кпчгж ве Базтгк Гафгаз белкалвриндэ азрилкыл рациоларяза- стратскларынын сзрЬадлар! Орта Асизанын чануб-шарг радонлары тчтгн сэчиз^зви содылан 5оп^у1о-ЬЪогах 0Г.уегЪзек.1-А11еу1ис1 ] гзецаНо-.та^Д» ЕодУК Га,*газын ■ гарб

¿8М8ЧШЫН С1сЬуоа1бга ^-л!цУкра,11!3 КарГОТПа-

ринын анеуги^ (;а11о-.',-ау1 -а.зирегЬиш ла^лары елэ свкхрондур(схем £ ¿■у комплекслер Сир сыра тгмуми незларла сачкззалаетрлар: Рвеиаоаи1о-рЬаоив £1огвзваа1а,р.^а»|5ивгаеи51а,лиоуи ^гао^а11о1яау1,огъ1с\)11. Хог<аа диайгайа,О•ЕоаЬ1се11оепз18,Сгао'511с- саоЬепвхв.

ОгЪл.сиП£отоа диаагаЬа НЭВУ ¿ВПОКИда , Ргеийоагйск.мсиз £1огвзеп-а1з-русиданын йэрг радонларь; вэлИо^^а 1^али$ортгадаикн

СантонД11ву1иа ггавеаНошад! - Калп^орнг.з'аннн Кондак, АИвУгош йаНоиау! В8 йас!;уоы1Ьга ЪогдиаЬа - Гадгззин КондвК-Сантон ЧаКУН-тулари учта индвкс-нвв кими габул олукмуидур (схем № 2).

Кампан - Маастрихт чектнттглари Еадтгк ве Кичкк Гафгезда едки елли й.-»ог^ека.-?.техЪегоеодХв лонаск клэ тамсил олунмуалар ве

бу лона стратиграфии севкзЗвсинэ керэ кечмиш ОСРИ -кик чвнуб pa;W"' ларынин Л. ene à з е i'î'i - ï. с оау s, Украдна Карпатларшшн-г .ancus -p.vcr-teroausic, Еедук Гафгазын гэрб. дамачынкч A.tj'lo tus - A^ojusseí/fi, Атлантик океанын A.pseudoconuius зоналзрннп удгун келнр.Бтгхтт бу. садаланан ког/ллекслэрнн тутудяурулмасы кестаряр.ки.Азэрбадчан, Украина 'вэ /тлантпк океаны Кампан-Мааотридт комплексл'&ри бир сира' '■туш новлэрэ малик,дирлэр: Pseuüoauloíhacus i>ax¿ueraeübis,I>atellu-la vert его exuda, Dio fcyouitra íuilt;icostata,D.i-oiüosa.

Умумиддэтлэ.Азербадчанын Тэбашир радиола ряда бол;« схемлэрк--нян дикэр ре:;ионларын синхрон радиолгряда охейлэря яла коррелдася-дзсц ч-есгвряр ки, Геррнас-Еаланяин, Уст Алб', Сенсмая вэ Кондак-Сан-тон картэбздэрятт сечиддалакррэн'радиоларида к'оиялекслэри дайа кениш вэ метэбар коррелдасида -^эмидЗэтлядярлэр. Турон вэ Алт Кондак комялеколери Нов з'ерли характер дашдараг.мейалли схешэрян ha-зырланмасц учта дарарлыдырлар.

У 4вСИЛ. Табазирдэ Sticaocapsiâafc аилэошш ыякро-. ыор(|оло'ки хусуоиддэтлери ва такамулу.Радиоларязаларын асас инкя'лаф мэрЬэлэлари ( cali. 209 -'238 )

■ Ьазирда Таба:1шрин радиодаридвлара асэсланан квпэлли зонал охем-леринип lia зырланш сына гчэхмадараг.бу труп с]аунанын яалеобиолокида-сшш дайр бяр сыра гп1пм мэсэлэлэр.о чумлапен радиоларидалэрын та-рихи пнкиша^ц.снтокеиез -вс Дилокенезпа кед^ядрет дэдпшикликлэрй 1&лэ до атра^лы тэцгиг олунмамыадыр. Ьу г.:егоэдла Табаетр касилкш-1&рпятю кениш jsjtmiuii еэ г-yIiïm стрехягргфж chai.a.ija'. да-лыдан íL.ci-jOi.iun.,..; аклэскн.'н яняизифы одрэнилглг.ц1цир.Адри-едры кэеи-шалерие роцаоль. ' ':\п«рнн ге.1ри-,'з^обэр пч.)ячнмаоы,онлв£ии бир чох Hi'ep¡';:.7 :мрпа tг^т - Лит нвр-г&бвчяричдэ) тлпнлг/з^аси бэ да аз ■ ' ■.':'.■; ; • уяс..лар.'п t.v стахок.-шсплльр •

- - 32 -

Ьаггында мэ'луматларын азлыгы аилэдэ мокоуб чине вэ невлэр.арао филокенетик элагэлэри там шгээзвнлэщдирмэкдэ зэтинлик терэдир.М бу с а б о бдэн,а з ры-а jpu такйон чиркэлэри филокенетик оыралар дели, ьевлэрин мор^скенетик влвгёлэрини его. етдирэн морфотип чэркэлэр ктши гебул едилмэлидир.батга сезлэе бу чэркэлэр таксондарын мор Долота аламэтлэринин дазишкэюшк гзнунаузпуклугларшш.зени морф типлэрин терэмэ ардычыллкгшш,онларин стратиграфик пазланмасынк чинслэрин инкишафынын тмуш иотигамэтини экс етдирир.

Азарбадчанын Тэбашир кэсилишлэриндэ бу аиладэк 70-дэн артш HOBT чвмлэидирэн Aiipiiipyadttx,CrolaniuxatDicïyoaitra,ObeaaoapsuIc ' Sethocapsa,Stichocapsa,Pseudodic yoaitra,Thanarla чинслэри Ma'J дур. Сэчи1,1еви мо^отиплэрин електрон-микроокопунда тэдгаги,11абе едабиздат ыэтериалларындр верилмиш такоонларын тесвири вэ <?отошг киллеринин твЬлили.онларын морфоложи эламэтлэрйндэ KejpjjsT дэ-зишкликлэриган излэмэзэ вэ мордокенетик сырвлар гурмага имкан верир.Диосертасиза ишиндэ 'Stichocapsidae аилэси дэхвлиндэ морЗ ложи еламэтлврдэ кезфиззэт дэзишикликлэри ашагыдакы ясао MopdoTí оыралар гзрэ езрэнилшшдир: •

Stichocapsa ЧИНСИ Трупу: a) S.norata - S.rofcuadata - S.^ons ^oadensis - S.producta - S.ferosia - ü.coi-^;unis; t>) S.uardarans sis - S.disparlita - S.üalleoia; c) S.-.aialtanensis - S.lrhaltane eis var nardaranica-- S .hesiisphaer? - S.vioiaar.i - S.ca^ii;

Amphipyadазота ней трупу: A.nediocris - A.stoclci - A.enasselTi A.tylotus;

Crolejaiuai ЧИКСИ групу .силе atUL - С .triart¿r~larica- C.eiXül Xitus чинси групу;X.clivosa - X.spicularicus - Х.^оусазапо Dictyouitra ЧИНСИ Групу: еД D..i.utaoila - D.oiàiaaria - D.ord caria .var.elçnsata - D.лоаэпbaria. - D.oruata - D.i'or-osa - p..:¡vl costata - D.anderoöni; b) D. costata - D.duodaci..oo3i;afca - B.ior,;;

- D.;:oalovae;

1Ьапаг1ачинои -групу: T.-oñioa - T.alegaatissiba - I.i-ulohra- -ixxuiveri - vene ta;

Pseudodictyc^itra ЧИНСИ rpyny: Kcarpatica - P.peutacolaaneis-iseudonacrosephala. .

- Бу адрылгыл мор^стип.сыралс.рда невлэрин . jajiMwa иптервалларн-ш вэ haбела je ni: невлэрин ja ранга ардычыллыгшын г.ггэ j j знлзшдирил-!и бу неЕлардэн истифада етмзкдэ радоларизалы стратонларш Ьэчм оерЬэдлариннн даЬа да дзгиглвадирилмэсинэ имкан верир:

- Cenodis^aella numnnxlitica- ЛН ла1лэрын Ьечш Dictyomitra »uta ^Stichccapsa raorata BaS.aroa морфотиплерйнин рангзоналары илэ дудланыр; xitus clivosa - лы лззларын алт сарйэди stichocapsa laranicajS.íchaltanenais var.nardaranica , Dictyomitra ordinaria

elongata ' морфотипларинин илк дэфа мездана келмэск оеви^-

ина тэвафуг едир; Croianium cuneat.а лонасинын Ьечми

.chocapsa malleola.S.producía,Di'-tyomitra costata,Crolanium cunea-G.triangularica морфотиплэринин даракма вз Stichocapsa

arlita еэ Grolaiiium cuxieatus морфолиилэринш гырылмаси арасщ а деврэ тавафуг едэн интервала уз'гун кэлир; Holocryptocanlua ui- Thanarla véneta лонасынын алт оерЬаДИ Stichocapsa commu-ВЭ Pseudodictyomitra pseudoiaacíocephalr. морфотиплэринин Mej-J кзлиэсила MTtajjeH едг'лир; Diacanthocapsa eugaaea - Pseudo-yon.itra pseudomacrocephala ЭОнал МОыентиШШ YCT OaphaHH ИН-¡ новларин вэ Ьабела ,Diotypmitra no^ntaxia, Stichocapsa mallaola, iiiíi¡unia,Xi bus spicularicus морфотиплвринин гиршпласы Илз тот— i ДУШУр; Dictyoaiitra torquaba вэ Amyhipyndax aao&~affi отиплэринин шздана калмэои Alieviuic gailowayi -Paeudoauloplmcue asaríais - лы т зларин алт caph цинэ тэва^чг едир во с, 3bichv."japaia<vo аилетшии Тобашнрцэ инкишафинын етренилмэаи вэ

TMybíiijзбтлэ .дякэо садиолариза гоупларынын стретиграрк зазилмасы-нын тэЬлили Тебаширдэ рациоларизаларын мнкииадшада 5 эсас мэрЬэлэ ajup-'ora иг/дан верир:

I мерЬэлэ - ïct Лурадан баалазыр вэ Берриао-Еаланжш есрлэрини де г>Г)ат8 еддр.Бу заман Тэбаширин илк $орыалары з'аранар. Бу мэрЬэлэ

СепоарЬаега, С eaodisoaella, brucella,Dictyoaitra,Stichooajpsa,X.'tus

ве с. чинслэрнн ыорс]готшлэрктш инккша^ы деврудур. .

II кэрЬелэ - бизим фикрЕМИзчэ, Ьотеркв - Ант эсрлэринэ тзвафгг едир. Stichocapsidae ' аилэсиник вэ таумиззетлэ.радиолзризаларын Азэрбаз'чанда инкдша^шда биолохи тэнэззул деврудуо;

III мзрЬэла - Алб-Сеноман эср/ьрини эйатэ едар.Бу мэрЬэлэ радио-лаоизаларын инквсафында эсил терэгги доврудур.бу заман Cenosphaera; Diotyoиit;ra,Ampllipyйdax,St-'.ciltï5apsa^aбeЛ9 Еиллиридёлкдяердзн* Сrypta-mphorella/Holooryptooariium ЧйнсЛари чоягун инкиша£ тепыр.онларын-популзасизалары дтазанын бир сыра рекионларында кенш"'зазылырлар. Аээрбэзчанда бу мэрйэлэдэ 24 чинсэ ктауб 60-дан артыг нев кнкйэаф етшшдир;

IV ыерйэлэ - Гурон -'Сантон эсрларинэ тэва^уг едир.Бу деврдэ

ioniun,Abanarla,Xitus чинслэркюп эксэр кевлэри гырылыр.диэарлары '■их ¡чэсемэли AlievdunjPseudoaulophacus^rucella^porigocapsula чвнолэринин кор$отиплэри кэскин-ерхыр;

У мэрЬела - Какпан -Маастрихт асрлэрини ahaie едир.Бу мармеладе Stiohooapsa,D4ctyomitra,¿mphipyndax,Pseudoaulophaous вэ с. ч55нс-лэрин кср$отиплэрпкин ексэри гырылыр.зесты габнглы Coccodiscus.styio-dictya.PoEodiGcus вэ учкакоралы Diaoajithooapsa.Thoooapsoasa.'Cricolo-оараа чинслэрзкш 'кулэзэкдэлэри хезли артьш. г.'оо^отпплэрдэ дилоке-нездэ букта хетлэри тзрэ ирл иас^кэлэрдн зарзнуасы.агкз дэлшлэри этра^ында палом чкхштюшркккн емелэ кеи,:еоя муягМидэ олунур.

- 35 -

У1 $8СИЛ. Азеобазчанын Тебаащр Ьевзэлеринда радиола-ризаларын палеоеколо;иЛ хусусиззатлери (сеЬ. 239-274)

Азарбазчаиын Табаомр Ьавзелариндэ радиоларизвларын зашазыш шэ-раитинин ва онларын сухур емолэкетиричи ролуну аздынлашдырмаг мэг-садила шасир оадиоларизаларьп. еколскиЗасына ва радиол.аризалы лил-ларин топлашлзсына дайр кениш едэбиззат материалларынш таЬлили. . апарылмыадыр (Бруевич,1953; Ьер.'ар,1Э76; Бшневоказ'а, 1984,1990; -■ 2амозда,1972; Крутикова,1981,1984,1984; 1пситсын,19?4; Петрова, 1958; Петрушчвсказ'а, 1971,1981,Г433; Хворова,1Э83; Щз<1а1 |1\тпе1 1964 ва р.).

Бедук Га^газда Берраао-Еаланжин есрлзринда радиоларизеларык бир газда оларэг 4орамйнш{ер,мсллзу.ска вэ мэрчан галиглара -ила бирш едни биосенозлар таикил етмаои' ва сонрадан онларын габигдарчнын карбонат-террикен флиш ^аоизасинда оаг тэнилмасц бвлкэдэ бу-заман исти температура малик нормал дузпулуглу цаш13 шараитинил мевчуд-лугуна делалат едир.Даниз сузунун температуру белемнит габигл^рынл* О18/ 01с изотсплоршш нисбетине керв Балгл&ии аориндэ 19,4°- 22,6" тэ'лкил етмишдир (Эли-тзада,С.£лизев,1986). Радиоларизалардан бу заман мухтэлиф еколота груплара мэноуб С^о.^аага.Сеаойд.асаэПа, СгисеНа, СокшЬаыпа, ЭЬгоЬоаарзд чинсларинпн карлыгн онларьш тхталж] двринликли саЬрдэрдэ кэскунлаэднгыни хестэрир. иевзаца силисиум оксидинин консентрао/.заси.керкнур.з^кйбк оямашшдио.Еела ки.сухурларин карбонат характер« ва радиолариза габыгларинын минерал таркнбгнин зсаоан СаСО^ илэ аваз олунмаоы буна стбутдур (Х.бли-З'ев,196й).

лотерпв - Апт еорпаринда Га^газ болкасннце радиолари^а-

ларцн азлы! и вэ 'а !:еч таишдаака^ы Ьевзадэ бу загнан еГтилэ'л ки, СЕЛИСйуК СКСЙ1Е!Н,М' 1-Ь 1:йбвЛ9 ГИДЭ Ь.вДПЭЛ&рКНИН КаСКИН 83ВЛ!ДВСЫ ИЛС

• : - зб. -

алагэдардыр.Еелэ аараитда аммонит,белемнит.марчан вэ $орамини?ер инкищаф тзш.тидлар.Ьунларын варлыгы исэ норма я дузлулуглу дзниз а. раитиндэ дад'аз Ьевзаларда'типшдур (Хэлилов,1965).

Чэнуб-'лэрги ГагТгаз аразкор Алб'та сону ва Сенсманкн аввалинд. TiKTOHiiK Ьэрокэтлэр:!Н.тэзадлкгы' - кэрказн йиссанин галхмасн.шарг сайэларин енкзои ва гэрбда кениш дэ;шз трансгрессизасн ила cgvmjj ланирЛст Албда Ьевзаюш иси'нмэси гезд олунур - 23,4° (Бли-задэ, ЭлизевДЭЗб ).Белв'шэраитдэ нйсбэтая дарин саЬаларда радаолариза човгун инкпша$ тапшп ва фсрамиш^еряарла бкрлякдо кекпи сеЬэлари забт етминлар.Еэвдам зоиасинда бу замай бая веркит! вулканизм Ьев-зада силисиум-оксшщнин консенгр ciijacumi оптимал oaBiijjaja чатды] .мыш ва Yct Табашкр епохаоында радноларидаларык дашакасы учун алвэ-ривли тарант дорсн.\:ыздыр.Турон асрплдан е'ткбаран хярда алчулу aaj шакилли GoDsylothoras,Csypt<wipuos.olla, дасты габыглы Alieviua,Cr celia,Peeudoaulophacuc ва гчяаг/эралы Diacaatbocaj>s&,Tiioooap -eomaa вэ -Tiicolocapoa чинслзрпкин ^'сгунлуду.оняарын бэзи иносерг ва встиликсевар Зоракйни^ерлардэ ( Globotnmcíiaa,Gavolinelia,?<¡as rolla,íleteroholix чинолари Ела) бирка тапальасы еЬтикал ки, он-дарын ачяг дзккзларин нэрлт зоналарында ыоскунла'ду.алари uno баглн-дпр. : '

Кичик Гадгазын мэркази йиссосинда радиоларидалер даЬа кенкд дадылараг,бурада силисла биокен сг'урларш - радиолярит,радиолариз одонтолит,радиоларидадн залам ва дакэр сиялели сухурларык акала кэлмасинда башлыча рол однакылчар.йомин силисли стхурлар иое оголит ессосиасидасшшн таркиб Ьиссесп клав бедук ;.'араг яасб е.дкр. Мапэ бу оабабдан бу белкада хуоуси тадгпгат калари апарижап^эдрк-азры са'Пэлэр тара яанатосенозгар ¡.пэззэнлэхддрилг.шт.онларда таксо{ ларш; надяакыа характери аа <*акз ккгдара.окларын мор^олоки хусусг.;; датлари. вэ екояоет сачиздалери арегадцршзш'л во кабала,силислм су -

-■37 -

рларыя ларакенезлэрл едрэшшлишдир.

Турон эсркндэ дорпс^ера-тоспорно гапатосенозу адрылыр. Бу заман диал чых.интилы'Dorysphaera вэ гыоа аяякал иди эли ТЬеоаогуз чянс-ринии хырда олчулу габцглзршшн кенил дадылдягларч Cîîîîko«Kohiie эман.Гарасаггэл-во двиэр оайэлэрдо нормал дузлулуглу,отладим темпе-L-урлу вэ дадяз су рекямя мэвчуд слкуядур. Бу сайэлэрдэ блр чох ггщ ул стихокаиоидлэ'рин иытяракы пса,чох ктаан ки, онларын дэрин caha-эдэишагули су ахаялары илэ кэтьрилмэси нэтичасиндэ мумкун- олмуш-зЛмукизЗэглэ, 'Гурон эсриндэ рациоларидаларын даяадш; 'иэрзити-адрн-ш саПалэр утра кэокин фарглэнмзмкшдир.бэлэ ки, бу сайэлардэ. тана-¡ёнозлардб радиоларида таксонларц чох Ьхяар -ояуб чино тэркиблзрине 13 чох ^орглэншрл&р. Кондак - Алт Санток заманы белкадэ алты танатоееноз адрилыр; ос(|ера-1"1олокриптоканиум, диктяошгра-коносфэра, кряятамфорелла-oc.Jepa, породискус-йонос(|вра, патуяяС^ахиум-крусзлла вэ породио--патулябрахиум. Адрилмыа бу танотосенозларын сметем теркнби ■саоэнк олуб.мухталиф еколожи групдары оЬата едкр.Танатосенозиар^ .{урэвя форкалы дад&зсу ефероидлэрия во вяллирицелвдлэрян.дявар-тары кхрэви габарчыгдарла эртулют ионосфер вэ дасты габыгдд дяс-

зларин.Ьабелэ букларла данашы дариноу стихокапсидлэрин олмасы,

<

:элнф батямэтряк оовиздалардз-даммыи радиоларидаларын <5яр дердэ 'лмэсиш! кестарар. Дадезоу са}?елэря ейтимал ки, яуравя вэ диск-лле формаларш ( Sphà9roidea,Williiiedeaidae,PaeudosLulophaou8) нлук тэшкял еадакл&ри Ип£.11)Ьачисаш",Рарасэггчл,Эрикля вэ о.сарда мевчуд оямущдур. Бел? кя.Йэшн типли еколожи формалар муаснр

t

нларда тропик эоналарын сэтП ti-улары учун'сэчидЗеБидь^ (Круглико-ddi).. Бу деврдэ Сйрыбаба черэклядинии .мэркэзи йиооасинде (Надар-а,Ачарис) haB3i «ni дерянлеямэет Ьаш вармяшдяр.Ьурада чохлу tair-5 г\-ллея0киллн стахскапсвцперинiхтоуоэн яря вхчгзгг сонунчу* какэ-

рэлара малик ' ЗЬ1сЬооарза,'ГЬал;а£1а Ев РойоЬигаа чинсяаринин кени'л интишари Ьевзэлердэ су ктглэоинин шагули девраны илэ сачиззэлэнэн дэринлик саЬэлери илэ элагэдардыо (КруглнковаДЭЗЭ) Еурада бир оыра сых мэсамэли дасты породиссиялери. Олмасы исэ.ейтимал ки, Ьев-зеде езни заканда ба'зк галхма Ьэрэкетлэринин мевчудлугуну вэ да онларын саШл зонасынын нети су кутлэсилэ сарбэст елагэда ол:щгуну кестарир. Алт Сантонун сонларында бир чох ср'пэлэрда (брикли.Гара-саггал.Надирханлы) сабит дэниз реаиыи мевчуд олмуш,суларын мггамади шагули девганы заифламиш ва бу шэраитдэ диск (р0гоа1зоиа,СгиооИа, Ра^х1ъ.таооЬ.1Ш1)вэ ктрэшакилли (СодоарЬаега) гсбыгларын устунлук ташкил етдиди биосенозлар ^орыалаамиддыр. Мтасир океанларда охшар форуалар интенсив шаг'ули зердазишмэ вэ чэразанлар мраЪида олунма-Зад дазаз Ьавзалардэ шскун.пшмшлар. ,

Кичик Гафгазын мэркэзи Ьиссаситща радиоларизалар бир чох Ьал-ларда бедук гвлынлыглы радиоларит вэ дикэр радиоларазолы стхуплар емала кетирэрак.адатан вулканик стхурларла варакенезлэр ташкил едар:

а) радиоларит,радиоларидалы зашэм.сйлисли аркиляит.дяг нит ва еф-дузив стхур паракенезв (Ачарис.Чоыард.КеЬнэ Чсрыан.Надярхвнлы вэ с.) О радиоларит вэ вулкакокластитлар паракенези (Гылычлы.Зуя^ггар-^..'.гча-азы вэ сЛ;

в) радиоларит ва инчэданэли зЬешяа'эы паракенези (Утэк,Гозлу, Нацирханлы ва с.).' '

Биринчи ТИП' паракенез адахак .деран саЬалари характерна елгр (ЖамоЗдв,1372; Вишневсказа,1984,1993). Бела ки.бу ¡'араконе-./ ташкил еден стгхурларшг теркибинда таррйкей.катериаллз-ск чох чтзи олг.здк, квобонатлы стхур вэ |еуна г'алыглердаын илткрал етмэмэси анчаг сакит седиментолоап шэраитла;пчыг цэниз Ьевзэяэриндэ карбонат компенсаси-,1асынд8н деркн са^элэрда мтгыктадур.^рбокат кокпенсасизеоанын дэоин-лизи иоэ Jep габкгы-отруктурларнкл *муми такамтлг кедлмпдэ да-

]шшшит-вэ муасир океанларда мглаЬидэ олунан даринликдэн xejm аз олмуэдур (Borger,Red, 1972), Оухурларык икинчи • вэ утаг-и тип заракзиезлзри исэ.еРтшал ки.Ьевзэлэрин нисбэт&н аз даринликли заГшлзрини свчизЗэлзндирир.Бвлз ки, бу комплекодэ иатирак едан гырынгылц вулканокластик материаллар вэ инчэдэнали зЬзнкдашлары, шубйэсиз карбонат компенсасизасы деринлизиндэн jyxapu-гатларда гопланмшлар.', ' _ .

Рздиоларщаларын еколожи эламэтлэри вэ сухур паракенезлери-иин тэПлили нэтичэсиндэ ajpa-ajpti сайэларин бионокидасы барэда алшшиш мэ'луматларын мугазисэси апарылмым вэ бунларык бир-Сирло-P_jih8 yjfjH кзлмэлзри муэзлзнлэшдирялмишдир.Субут олунмушцур ки, силисли планктон габыглар бутун дэринликлэрдз топланилмыш ва мух-тэлн$ даринликли ^асиделар эмэлэ кэтиршшлэо: дадазсу спонголит iacujacu, орто даринликли радиолариг,радиоларит-опонголит (Jßcnjsc; вэ дзпинсу. ралиоларит :|acHjacu. Алннмыл бу нэтичо иоэ бир сира мэ'луматларла там узлапшр (ВишнеЕзкаja,1984,1933).

Силисли чекунтулзрин мзншэзииа кэлдикда иса rejE етмали^ик к... с'унларын таркиблзриндэ бир гадда олараг.чохлу радиолаp«ja гасиглг:--рышн влрль.г.ч,бир чох Ьалларда'иоэ тамамилэ бу габиглардаи иашкил олмасн.бу'сухурларин биокен мэнизли олдугуну ш&кзиз зибут одир, Ьунунла борабар.Ьевзэдэ сиянсиум окоидинип консентраоизасиннн jii'~ сзк олкасн, 'биокен шкхоли радиоларатлзрлэ занаяи.Немжен оилисит-лзрин (опал,:{*ганит ва е.] топланкасыны (1&ч да тэкзиб етмир. " • 'ют Сантои вахты Кичнк Fai|ra3 арг ^исинин ofc.jp саМал^ри кони?! TpaHcrpccciijaja мэ'руз га; ша вэ бу ъахычн е'тибарон карбонат . гулэри топлагс.ягб Са-злгп'ишдыр. Ьунларва ъь онларин зрин;.- /,» «•:..„••. [■Сампан - Маастрихт чоклнтучзриндз бир с,-л".л к-мялюльуха w ¿ер.дзикз .'i;pmt'»..t,a,|.::;л t jyc<co,6pj свопоаа р.»- •*й,ч2 рлгнмл?-! jr. v„

ЛЦГ'ЛПрИ C'IX l;;:!')1!!, i^Mlip. !:i>F.3u Ttip !!C DV.'iЛУ /! Л'/ ::_■.< I-'.

- 40 - •

вэ исти темвэратурлу (16°- 21°) су ила сэчиззвлэнмшлэр (Мэммэдали-зада,1531| ha»sejeB,I984 ). Чектатулврдэ чохлу космополит невлзран тапылмасы иоэ кестерир кн,Кичек Гафта. Ьевзэси Уст Тэбашир замани кенип Аралыг дзннзв гуршагынкн дакэр ракионлары илз сзрбэс? ояагод; шшущдур. . • . ' .

наша ...

- Азарбадчанш Тебааир чектнтудэриндэ 60-дан артш? стратигра-фак к'эсшшвдэн топланмыш 4000 -з захын .ктшунэдэ 15 аилэзэ,53 'чинсэ ывноуб 176 радиолариза рэзу шэдден олунмушдур. Радиоларизалар Бе'Зта Гафгазда Алт Твбавгаран Берриао,ВаландШнДст Апт, Орта вэ Yct Алб, Уст Табаширин иоз öytth мэртобэлэривдэ, Ккчик Гафгаздз иоэ Турон-Мааотркхт интервалында кэюш ]аз'ыяараг,сэчиззэви коьдшзкслар-ло тзмсия олунмушлар. Табаииряк ajou-ajpu отрагонларышн архис'тра-твграфзк фауна груплары - аммонит, белешшт.ииосэрам вэ форвминпфвр-яэрлэ сэчиjзвленкаоп»касшшзиэрдэн тспланша радиолариза галыгла-ршшк кеолона зашыны дэгйглевдарнззэ вэ ajpu-ajpü стратосевиззелэо тетя оетаззевв олан радиолариза комллзкслэри адыриага шдкан вермаа-

■ч; • . - ■ • '.

- Тобашир радаоларида кэзлэринин биозона вэ ареаллершын ана-

iiuZí онларш 'ограгиградйк вэ латерал пазланшсцвда i«ajjeH гакуна-узгуклуглар аккар esaiajo кшан вэо;,шш вз нэтнчеде Азарбадчакда илк дзфэ олараг, Тейашрин радаоласп^алара асасэя стратнгрзопк бежт охеилэри йазырлатлшадыр. EsjïK Ев$газда Беррааc-ifeaотрпхт иктерва-лшада доггуз стратон (радйоларпзаян ла,1лар ва лоналар) : Cenodis -OGcila Huaraalitica (Ееррнас), Xituc olivosa (Еалан^нн), Croloniua Guneatus (YcT-Алб), Holocryptocaiiiua barbui ~ Shanarla voacta (Алт Сеноман) > Diaoaribhooap3a'> euganèa - Pseudcdictyoaitra psov.âo-uaosucephala (YoP Сенокзк), Aiievius supartii^-C-oijç,7lctbor,a:c fuuiulabx

(Турон), CiyptauipUorella ¡sphaerica — Cxolaaiwa aifeliana (Алт Кондак), Thoooapsonima teren - Cornutella ep. (Yo- Ксяфк-Сантон), Gongyloth-Orax ci'.varbeelci-Fabellula vaxfcexoensis (Камнан Маастрихт) аЗршгаыидыр. Кичек Гафгазын мэркезп Пиооеощяэ ТЧ --Cyrtoph.oxiais azarbaijanensib -îkeocoxys antiqua Цуроп--Алт Кондак), Diotycmitra toi4uafca СКондак - Алт Сдртон), си-, oella cachansis.-latulibracchiuia taslaensiS (Алт СантОП), шэрг дамачкнда исэ дард - Cry^tamphorella sphaexica - Psoudoaul• phacus pargueraensis САлт Кондак)., Aiioviua praogallowayi -Pseudoaulophacus i'iorsseasis Оот КоНдак-АЛТ СантоЮ » Stioho- ,

capsa lp.UCT CaHTOHj ВЭ Gongylotliorax cf.veibeski-Patellula verteroensis (Каг.яан-Маастрихт) радаоларидалы ладлар адрылмшп-дир. '

Бунлардан Ееррлао-Валанжин,У°т Алб,Сеномзн вэ Кондак-Сантону сечиддвлэндирэн радиоларида комплексгэри дайа кениш ва дэгаг кор-релдаонда эЬэмид'дэтлидир. Турон вэ Алт Кондак комплекслери. исэ,г-'-тэн дерли схемлэрин йазырланшсывда истифадэ едалир.

Радиоларпдалара корэ адрылкыш стратснлар аммонит.иносерам, белемнит вэ фораминифер шкала ларышм стратиграфак вайидлэрилэ узлашдырылмш! вэ онларын хроностратиграфик -отаднсэси вертшлпшдзр;

- Азэрбадчанкн Тэбашир радноларада комплекслорпшш дундашет бир чох рзкионларынш (Гафгаз,Карпат,Алп.Ьиосар,ЛапонядаДа.тп-форнида.Атлантик.Сакзт вэ 1ншд океанларн диб чокунтулэриннн вэ о.) един дашли радцоларада комплекслэри нлэ этгудисэсн апаршп.шш го буиларын гэркиолериндо во стратиграфии непбалэш.та арднчнялтода • •|'му:,'Л дахшш.т глэддэн олункузщур.ЗЗрэшл&н орсзлцо • рошш.оубтро-' лик вэ бо'зон вез субборза л родиодоряда nonyaja айкаларшшн тзпил-!,:3cu Аз&рбалчян 'l'uc&Uiip Ёыязэ юрнкин лун,¿ятли дакар Й0В38Я0р:| ило каппа -ei^p-j.::-. ол;.угуну коотэрир;

- рцдл■);:.':р;' ?чларлн jf^tn. шПатвнаа хс.шз палесе<:олоза

внглязи апарылмыш ва мтаддая олунадушцур ки, Кичик Гафгазын мар-казр. Ьиссэсиндэ Турон-Алт Сантон Ьевзэои нормал дэш!3 дузлулуг-лу.мтлздим температурлу су кггласина ва бурада силисиум окоидаш кифадат дарачада консентрасидасшш чалик олмуш.натичадэ Ьевзада ойлиоиум габыглы радиоларидалар чошгун инки из ф етшшдир. Болкэд; Турон- Алт Сантон заманн 7 тггэлаф твнатосоноз адрылмыш ва ст-бут едилмиодир ки,радиоларида комплеколари такамтл просесинда Ьевзакин палеочографи параитинден аснлы олараг дадишаклида мз'рз галмшп ва бир сыра еколот груплар емала кэтирмишдир.Едни тана-тоеанозлардак мтхталиф еколояи труп радиоларидаларын тапылмасы I белкада мтхталиф фесидалы сухур дзракенезл8ринин варлагы йевзаш ■ рел;]ефанЕН киринтили-чыхынтылы ва кала-катур олдугуку каотарир;

- Кичик Гафгазсн мэрказинда силисли планктон' габиглар Гювзэ-дэ мтхталиф даришшклари сзчядЗэйандирэн фасидалар эмэлэ катирмк днр: дадаз одонтолит $всидасы, орта д'аринлнкли радиоларит,радио; рит-сдонголят фзси^асы ва яэрзн радиолэрат ^асидасы. Ьавзада си-лисиум окснди асасан -биокен.гисиэн иоа Ьеггокен долла 'чекиущдур. Силиситлар бир тад'да олараг,вуяканпглэрлн топлашшгы аразилерда дадцлмшлар.башга сезла силиситлвр вулканитларла шрзкенетик алагада олмутлар.

- Илк дафа олараг,ЗЫсЬосараайае аилесинин. Твбашир девртнд инкишаф марЬэлалари адранйлшд.таг.сонларЦн морфологи аламатларин да заман е''тибаршю баш веран кедфиддат дадиииклэри изланилмио в морфокенетвк сыралар гурулмуядур. АирЬ1руп<1ах,8Ъ:!.спосарза,Сго1а-п11;ш,В1с^от1Ъга,Раеийой1^уо;п^га, ГЬеяаг1а еэ Хз^-из чпнсла рз морфотнпларинин електрон макроскопунда шкрскорфолокл влэуот-лари аддынлашдыркяшш еэ бу аламатларин инкилаф танунуудгунлугла ры мтаддан •едилмивщир.Адрылыыя ыорфотип сараларда невлэрин дадыл-ма интерваллары вэ дени морфотинлзрин терамэ ардычыллыгларн муэд-

занлашдирилшш ва буна асасланараг радиоларизалы стратончарын Ьачм вэ сарЬадлэри дэгиглвадирилмвщцир; Тебашир девртпда радко-ларизаларни инкшафивда hap бири ьпгстагил морфзкоаетик аламатлэр комплокси ила сечиззэленвн 5 марЬалз азрылмыщдыр.

Илк дафа олараг, Аэарбазчашн Табашнр радиоларизаларшшп сачизз'ави морфотиплеринин електрон фотошзкиллари верюлмиш вэ бунлар есасыкда палеонтолоки ^оточедвэллвр (34 чадвэл) Ьвзырлан-мивдыр.

• МЕЛОШЕ РАДИОЛЯРИИ АЗЖАЙДШК.

(ШОСТРАТИГРЛФИЯ.ЭБОВДШ И ШЕОЗИШОИШ) ( рёзкмз ) ■

'Диссертационная работа посвящена меловым радиоляриям Азербайджана. ,. -

Основной ее целью является .- разработка схемы расчленения мел

вых отлокевяй Азербайджана по радиоляриям,установление генетически 'связей мевду таксонами стратиграфически важннх групп радиолярий, определение пути их эволюции,а также выяснение экологических особенностей радиолярий каловых бассаГюз Азербайджана и'условий фор-етроваиия радиоляриевых силицнтов.

Фактическим материалом,составлявшим'основу настоящей диссерта ция ^ослуяилк образцы в количестве ..бодзе 4000 шт. »послойно отобра ках автором во время полевых pajoT с. 1978.no IS92 гг. ив более 60 -та разрезов ыэла Большого и Малого -Кавказа.Остатки радиолярий Изучены под оятичесюп.^г шшроскояаки "AaplivalVMBC-9, 1.ШИ-9 и на вдоктроняом микроскопе "Tesia ES-500

В результате ярозедешшх исследовании: - выявлена богатая п разнообразная фауна радиолярии а меловых ;.:,;фззах Азербайдаана, относящаяся к 176 ^идаы,входящих в состав 53 роков.И 15 семейств установлена закономерная смена стратиграфически Еаншг-лх таксонов по разрезу,позволягшх виделлть последовательно сменяющие друг друга самостоятельные комплексы радиолярии с характерными аабораш сосуцествуюоях видов;'1 ...

- впервые в Азербайдгляе разработаны порайонные схем: расчленения мела по радиоляриям,охватывающие на Еольыоы Кавказе в интервале берриас г Маастрихт девять стратонов: слоя -с Couc/aiccaolla nuazailitica (берряас), елок с Xitus olivosu ■ (калами;), лона Crolanium cunecbus (верхки£ альб) ,лона' l:o2ocry.)!;oa?':i-';';. дг'-.i -

aefca (imsimil сономап) »слои .cBiaoanbhocapsa eiagcuea -Pseudodiofcyc

pscudonaorocephaliiBspxreiii сонокан), слои С Alio7ira cupe-Лит -ogylothorax anml&truo (турон), лона С2^7рЪгжр£о:св11а aphae^ica-aniuts eiieliana (пи"Ш?л КСНЬЯК),СЛ0И с Ibeocp.pEQisna terea - Gos-

iella sp. (ворхйий коньяк -сантон), лона Gongylothorax vesbeeti-

•i

:ellula verbeioaflsis (кампан -Маастрихт); В центральной части лого Кавказа в верхнем мелу установлено'три слоя с радиоляриями; 0И С Cyifcophorsiia asexbaijanensis- 'ГЬеосогуз antitjua (турои-т'лш" коньяк), слои с Dictyomitra torquata (коньяк-нижний сантоп, -эи С Crucolla oacbensis - Patulibracobiua teslaenais (нижний ¡тон); а в предгорьях Малого Кавказа - четыре радиоляриешг страховкой - лона Cryptaaphorella sphaerica - Pseudoaulophacus par^ue-nsia (нижний коньяк), слои сAlisviua praegallowa^i - Pseudoauli us rioreseMi^верхний коньяк - шегашй сантон),слои Stichooapsa op. фхиий сантон)-и лона Gongylothorax cf.-vexbeeki - Patollula erteroensia (кампан - Маастрихт). Выделенные по радиоляриям стратоны у вязаны со стратиграфически,».::, разделения!.® мела,разработанными но аммонитам, болешштам.инсцвра , гассроподам и форашниферам и определены их хроностратиграфи-киё соотношения (рис.1).

проведепа корреляция радиоляриевых схем мела Азербайджана с эвыми многих регионов мира (Карпаты,Кавказ,Альпы,Гиссар,Япония, гфорния и др.) и выявлено некоторое сходство п составах одповоз-. ?них комплексов и синхроннЬя последовательность в смоле важней-их.таксонов. Установлени.что азербайджанские комплексы радиоляр,: мае- валанжина,позднего альба,сенома«а и коньяк-сан?опа име^т овериоо стратиграфической и коррелятивное значоиио а позволяет1 ести межрогпииадт.ную корреляции,а комплексы радиолярий туроц и

.раннего коньяка носят местный характер и могут использоваться при разработки местных схем;

выявлены качественные преобразования морфологаческих признаков видов внутри ceaustichocapsidae в меловом периоде и построена схемы морфогенетического развития их таксонов,отражавшие возможные генетические связи между видами зтого семейства,а также обшуи тенденцию развития качественных преобразовании' у ыорфотипоз. Определена 5 основных этапов в развитии радиолярий мела Азербайджана;

- реконструированы палеозкологкчес :ие особенности радиолярий узловых бассейнов Азербайджана и восстановлены отдельные этапы их .развития в соответствии с конкретными усдовиклш и образом кизни. Установлено,что радиолярии,как основные компоненты кремнистого планктона,играли суиесгвеянуп роль в обра зохзашш радиоляритов и других краше!.На основе количественного анадрза распространения скелетов радиолярий в танатоценоза* определена их роль в формировании радиоляритов центральной части Малого КавказаДнадиз систематического состава к особенностей распределения радиолярий на протяжении .всего шла л их ыорфодого-акояогической характеристики позволяют предполо-гить5что в ходе своего развития комплексы радиолярий видоизменялись ■<сио£. связи с изиеаенаяуи экологических условий меловых бассейнов

..-.¿лдешДЯШШ»

, >*» —

GRETACEOTJS EADIOLAHIA .OF AZERBAIJAN (BIOSrRATIGRAPHI.SYObUrlON А1Ш ГДЬЗОБСОЬОаГ) Вшашагу

'Phs present worjc is dedicated to Cretaceous Eadiolaria of Агег - . laijaa.

The-work aimed to elaborate the separation design о£ Cretaceous

iposita or Azerbaijan into radiolaria; to rind out genetic relati 23 aaon^ taxons of stratig'~-aDhically Bignificant groups of radiola-La, to determine tlio ways of their evolution, to reveal ecological sculiarities of radiolaria of Cratao-ous basins of Azerbaijan as »11 as conditions of formation of radiolariaa silioites.

About '1000 3ampler taken c" more than 60 profiles of Cretaceous iriod of the Great end lesser Caucasus are used as the facts for-J3Q the basis of the given work

As a result of studies performed:

- a rich and varied, fauna of radiolaria in ths main profiles -etaceous was revealed: 176 species related .to 15 faailies and 53 iJt-ra were determined;

- designs of separation of Cretaceous into radiolaria e-abx-acang ne radiolariaa stratolevela iji the Great Caucasus and seven radio-riar. .stratolevels in the lesser Caucasus (Upper Cretaceous) ware rked out. Stratona distinguished according to radiolaria are rela-1 to subdivisions of Cretaceous elaborated according to' ammor: itoct leunites, inocerams and foraniinif era;

- correlation of yudiolarian designs of Cretaceous I'eriod of ¡rbaijan to the saae of many regions of the ^.orld (the Alps, the Lcasus, Japan, California and others);

- qualitative transformations of morphological features of spe-s inside family Sfcichocapsidae in Cretaceous leriod via a studied;

e basic stages of evolution of radiolaria of Cretaceous of Aaer-jan were deterainedj

- paleoecolot;ical peculiarities of radiolaria of C"3taceous ba-of Azerbaijan and individual stages of their evolution in con-

city with concrete conditions and mode of lifd wex'a reconatxuctoc

Список опублнкогшиил: -работ по тема . дасседа'ацда

1. Распространенно редиолярхк в центральной части Малого. Ка каза //Мат-лы науч.кояф.еепкрактоз ай Азербайджана, - Баку ,1630,

.-с.183-191.

2. К iiEjicsu^ ра^оаарлтав ¿csiscsoro района (Азербайджан) '//ДАН АзэрбайдагакаДЗЗО, Ш S,с»73-73 (соавтор Х.Аяишла).

■ 3. 'Неходки поздноь{еловых §ора:гшшфзр.з радиоляритам бассойн. р.Трртер /Дев с АЛ Азербгйдоаяа, сер.наук о Зед'деД9вО,й 2, с ,107-:

4. -Й8учсгшо / веркнеашовш: радиолярий кз кре-ллсггас пород '.'•Р«®янгя (Малый Кав::эз) //¿as-rai вауч. ео.н§.аспирантов ¿11 ЛаерЗайд:

аа ,1981 ,сД25-128 (соавеор l.hmzr.m).

5. Новнэ продставлтолп ■1юздн£л!йл:о1г;:с радиолгг.ин Малого Кан:;; са //$!зг.АН Азорбайдааяа.серлиуд'о Ssxns, JS3IJ: 5, с«52~с8 (со-шпор 1.И*Кагп!Ц&2о). •

; 6. о-бпдолснпп слосд о "Di.zt^czlbzjs. в сассеЛко р,1

геп (ПалсЛ Ксгказ) //азе.so ЕШ1И Дбо2

7. Услсе;ш формаровшеш поиднеглзлошх пелагачоегкз; ko;.siqkc ; * ./.ого Ifcsr:аса /Ahu'-vj-j IX Есссоу^::ого улкропалоопт. совопаыгп, , .^та.КаЗ.с.З.

8. К кеаокгк :-:разкс^о-Э7Лх;ааогс«них сбразовгш' Малого Ёзвкага //&2г.АВ Аззрб&Ггдгана,зор.иаук о 8г;.-до,1£34,& 5f

с Л 04-109 (созгтор Х.'Апшпда). ' . •

9. Стратагра&ш вуркнзго ?.:зла центральной части Меяого Кавк ss //Игз.АН Ааероайдхака,пэрл;йук о ЗзяяеД$Б4,£ 5,а.9-16 (соавт

¿.Адшдлла). „

' 10. Апаяла рзоцроделедая радиолярий в танатоценоза* позднего E3Z бассейнов Малого Кавказа //Йзв.АН Азербайджана,сер.наук о Зо ае,1935,й I,c.4S-52„ • "

II. Особонпсстд йота к 'рпагсппй СВ част .'.'алого К-;т;гпза аек «сколвГс мрегзпак скоилс!!!?." кскошгггзос //Роз.дохяадоп сосспз 10,ЛенинградД£85,с. 31 (соавтори Г.Гймсоез,. ЧЛ'.^г^от).

13. Стратагргфя взрхиого келз Северного К об: -.ганаСао шкро-Шю) /ДЬм'-лн У .Мог.-.сд. сгратигр. ког^ф. Д93С.С.8-9 (ссяг.гррн ,Р.Лзазбо!:овп,З.Э,Ггутэ).

13. К лс'х'Ор'.ш юкрепа леонгодогэтееккх.кссяадозаакЦ нефтзгазэ-5спк.т тоет з Азорба:'•;•,-.гик* /Д?а*г-лы 1У двусторон. .(СССР-1ЯР) езипо-1уш по истории ге ол. • геук Д537;о.27 (соавтор 1;А.тгпл.лга).

14. Кскаяокси радиолярий сешяша иго-востока Большого ! //ДЛИ Азербайджана Д£37}3 10.С.41-45.

15. Ксг.'ПЛО'ХН рпшюллр:г]| кзлз гго-зостоиа Еолшого йшзкагз 13 аа, :Радаояяр::и :: фестра?. ,Стрдршск,1937,с'. 3-5.

13. Популяция плаик'геинк" ¡л:'крооргаш1г:лов на рубскс альба л нсаана на иго-восточном Кавказе //Тоз.докяДХЫУ сассди Н10, 28,с.-5-6 (соапгор А.Р.Азязббкова).

17. }.'.вяовР.я фауна АзорбаЗдзиа //Баку,Иод.ЭлнД98В.348 с. оллсктдв автороз: Ак.А.Адя-Заде,Х.А;сгалла.А.Халилоп.Г.Лдяев а др.

18. ЗоЯальнал етр^гигогДпя верхнекеловкх оглашений вго-шеточ-го окончания Большого Кавказа //Изз.АН'Азербайджана,еер.наук о ■лло Дб88,й 4,с,47-53 (соавторы Х.А'лиюлла.А.Р.Азизбекова).

19. Шшропалесжтодоглческая характеристика взрхиоиолового зроза горы Дцбрар (Б.Кавказ) /Д1ат-ли сеы.мол.ученых я свод. по-. >блемам геологии и геофизики,БакуДЗРВ,с.14-20.(соавторы В.Шах-юза,Ы.Эль-Дауй).

'20. Азэрбалчанда микроналеонтолохиаа // Елм во йозаг, 1оза !,сеЬ.22-24 (соавтор Г.9.9ялзадэ| " '

21. Комплексное микрофауннстическоа и палинологическое неуча-Есралого ксла иго-тгоогэка Больного Кавказа //Ыау-ди 1'Н Цогвод.

отратигр.конф..Махачкала,1990 (соавторы А.Азизбекова.^В.Шахбазова)

22. Комплексы радиолярий опорных разрезов верхнего мела Мале ' го Кавказа и их соотношение с ассоциациями радиоляриевых зон дру-

к:х регионов //Тез.докл.IX Всесоюзного семинара по радиоляриям, Уфа,1920,с.5.

23. Популяции планктонных j.^ кроорганизмов на рубеже альба и сеномана на юго-восточном Кавказе. Труды 7JJ1J сессии ЕЛО,Ленинград,Наука,IS90,с.179-185 (соавтор Л.Азизбекова).

24. Комплексы радиолярий опо^лых разрезов верхнего мела Малого Кавказа и их соотношение с ассоциациям'! радиоляриевых зон океанов и континентов //Изв.Ali Аг~рба>;даана,сер.наук о Земле, 1990,И 2,0.89-92. • " ■ -

25. Новые данные стратиграфии опорного аерхпамелового раз-роза Лалиотан (Малый Кавказ) /ДзвгМ[ Азербайджана,сер.наук'о Земле,1991,й 5-6,c.74-S0 (соавторы.Х.Алиюлла и др.).

26. Способ извлечения■ радиолярии из крег/листих пород

. /Л1зобрегешш.'Автор, свидетельство й £97611 от 2i.X.I2b2 . ■ (соавторы л.Аллплла.А.Азлзбекоза).

27» Stratigraphy of the Upper Cretaceous flysch cf the " "ifeh-Soot Caucasus basod on LLicrofaun^ //IGCP 262,Tobhyan Cretaceous correlation, ICratow, IJ.i-O, c. 10 (E..Aliyulla).

28. Devolopmoat of Upper Cretaceous fauna of the SouthEastern Caucasus oh tho periodic formation of pelagic and flysch facias //IGCP 262,Tethyan Cretaceous correlation,Krakow, 1990, C.11 (Kh.Aliyulla.G.Aliov).

29» Боше problème of tho stratigraphy of Cretaceous eili-ceùus-volcanogenic formation of tho lesser Caucasus. 46-th Geol. Congress of Turkey,Ankara,1995 (A.Aziabekova).

30. Geological- tiasscale for-Azerbaijan. - Inot.Gool.ol* Aserb.and BP "Statioi",London,1993 (коллектив авторов).