Бесплатный автореферат и диссертация по геологии на тему

Сейсмогеодинамическая обстановка и распределение нефте-газовых залежей в разрезах Нижне Куринской впадины

ВАК РФ 04.00.12, Геофизические методы поисков и разведки месторождений полезных ископаемых

Автореферат диссертации по теме "Сейсмогеодинамическая обстановка и распределение нефте-газовых залежей в разрезах Нижне Куринской впадины"

РГВ ОН 1 9 СЕН ^

азэрбаичан республикасы елмлэр академимсы кеолоккиа институту

9л]азмасы Иугугунда

^тирмишли гурбан чэлал оглу

ашагы кур чекэклшиндэ се.юмокеодинамик шэраит вэ квсилишлэрдэ нефт-газ мтагларынын паиланмасы

04.00.12 -Фащалы газынты ]атагларынын ахтарышы вэ кэшфицатынын кеофизики усуллары.

Кеолокф-минералоки|'а елмлэри намизэди алимлик дэрэчаси алмаг учун тэгдим едилмиш диссертаафнын

АВТОРЕФЕРАТЫ

БАКЫ - 2000.

Диссертасяуа иши Aзэpбajчaн Елмлэр Академэд'асынын Кеолоюуа институтунда jepинэ jeтиpилиб.

Елми рэЬбэр:

А.Ь.Ьасанов - Кеолокща-минералоюч'а елмлэри доктору, профессор Рэсми оппонентлэр:

Бaлaкишибэjли Ш.А. ЕА кеолокща институтунун 1ер Физикасы

ше'бэсинин рэЬбэри кeoлoкиja-минepaлoкиja елмлэри доктору

Рза]ев М.Э. АДНШ. Кеолоюуа, кеофизика вэ нефт-газ ja-

тагларынын ишлэнмэси хидмэти узрэ референт кеологау'а-минералоюца елмлэри намизэди

Апарычы муэссисэ: АРДНШ Азэркеофизика Елми Тэдгигат Институту

Мудафиэ. 8&.03.2000 -чи ил саат. ...Азэрбачан Елмлэр Академэдасы Кеолоюца институту нэздиндэ Д 004.17.01 бирлэшдирилмиш ихтисаслашдырылмыш шуранын ичласында олачаг.

Унван: 370143, Бакы ш.Ь.Чавид пр, 29 А

Диссертасща илэ Азэрба]чан Елмлэр Академ^'асы Кеолоюу'а институтунун китабханасында таныш олмаг олар.

Автореферат квндэрилмишдир..^.'..?.."^:...2000-чи ил.

Автореферата рэ^лэри ики нусхэдэ, керб меЬуру илэ тэсдиглэнмиш Ьалда бирлишдирилмиш ихтисаслашдырылмыш шуранын унванына квндэpмэjиниз хаЬиш олунур.

Бирлэшдирилмиш ихтисаслашдырылмыш шуранын елми катиби,

:к.-м. е. н.

А-Р.Эзизбэрва

ИШИН УМУМИ сэчииэси

Проблемин актуаллыгы. Азэрбазчанда Ашагы Кур чекаютфшин вэ она тэмас олан Чэнуби-Шэрги Гобустанын вэ Гэрби Абшеронун кеоложи-тектоник гурулушунун ва нефтли-газлылыгынын кениш ejpaнилмэcи сон заманлар ез актуаллыгы илэ сечилир.

Рекионал бахымдан Бе]ук Гафгаз мегактикилинал гырышыгы илэ Хэзэр чекэкли|'инин тэмасында олан бу зоналар ез кеодинамик активлищ, тектопик гырылмаларын интенсивлищ, палчыг вулканларынын мунтэзэм фэали])эти вэ мушаИидэ олунан нефт-газ эламэтлэринин зэнкинли]'и илэ Ьэмишэ тэдгигатчыларын диггэтини езунэ чэлб етмишдир. Ашагы Кур чокаклтуиндэ ве она гоншу саЬэлэрдэ бир сыра фа_)'далы вэ сэшуе эЬэми^'этли нефт-газ jaтaглapы ашкар олунмасына бахма]араг бу з'атагларын вэ башга перспективли структурларын тектоник гурулушу вэ дэрин гатларын нефтли-газлылыгы индщ'э кими там а_)'дынлашдырылмадыгындан бу истигамэтдэ кениш ми^'аслы дэгиг тэдгигатларын апарылмасы зэрурэти ]араныр.

Кэламэддин, Кичик вэ БGjYK Ьэрами, Мишовдаг, Куровдаг, Курсэнки, Нефтчала вэ башга ]атагларын кеоложи, кеофизики, мэ'дэн кеофизики вэ се]смоложи материалларынын комплекс арашдырылмасы квстэрир ки, бу рекионда нефт вэ газ ахтарышы заманы кеодинамик шэраит нэзэрэ алынмагла хусуси jaнaшмa метод вэ усуллары тэтбиг олунмалыдыр. Чунки бу саЬэлэр ез кеодинамик шэраитинин мурэккэблщи, сеймик активлищ вэ умумщэтлэ кеофизики вэ кeoкимjэви саЬэлэрин заман вэ мэкан дахилиндэ кэскин дэ]игамэлэри илэ сэчи^элэнир.

Се^моложи мэ'луматларын анализи кестэрир ки, Орта Кур чекэклиуини Ашагы Кур чекэкл^индэн а]ыран Талыш-Вэндам агырлыг гуввэсинин гравитасща максимуму (Курдэмир гравитаау'а корпусу) вэ ону сачи^аландиран Гэрби Хэзэр дэринлик тектоник гырылмасы, дикэр тэрэфдэн Элэт-Лэнкэбиз дэринлик гырылмасы Шамахы-Исма_)ыллы зэлзэлэ мэнбэдонин интенсив далгасыны даима бу саЬэлэрэ jajыp. Нэтичэдэ Ашагы Кур чокэюпуи бу интенсив просеслэрин .тэ'сириндэн мурэккэблэшир вэ башга нефтли-газлы pajoнлapдaн фэргли олараг бурада кеофизики ахтарыш методларынын тэтбигиндэ вэ алынмыш мэ'луматларын е'малында бир сыра чэтинликлэр метана чыхыр.

Апарылмыш кениш тэдгигатлар, палчыг вулканлары материалларынын анализи, газылмыш гу]у материалларынын комплекс тэдгиги Ашагы Кур чокаклгцинда, Мэркэзи вэ Чэнуби-Шэрги Гобустанда, Ьабелэ Гэрби Абшеронда плиосендэн тутмуш jypa чекунтулэринэ гэдэр, бэлкэдэ даЬа дэрин гатларда сэна]е эЬамицотли, преспективли вэ jYкcэк е1гпщатлы нефтли-газлы oбjeктлэpин варлыгына инандырычы эсас верир.

Тэбии олараг бу мэсэлэлэрин об]'ектив ^рэнилмэси вэ pajoнyн нефтли-газлылыгынын дузкун пцмэтлэндирилмаси кениш мицаслы комплекс тэдгигатларын апарылмасьшы тэлаб едир.

Ишин мэгсэди. Комплекс кеоложи, кеофизики, мэ'дэн кеофизикасы вэ cejcмoлoжи мэ'луматлар асасында Ашагы Кур чекэклщинин дэринлик гурулушунун, кеоложи тектоник инкшлаф шэраитинин езранилмэси вэ нефт-газлылыг перспективли]ишш пумэтлэндирилмэси.

Тедгигатын эсас мэсэлэлэри.

- Чекмэ ерту]'унун дэринлик гурулушунун эсас хусусицэтлэринин муэцэн едилмэсн;

- 1ер габыгынын структур-блок гурулушунун эсас стратиграфик ваЬидлэр узрэ дэщшмэ хусусицэтлэринин ашкарланмасы.

- МуЬитин кеотермодинамик вэзицэтинин рекионал планда вэ структурлар узрэ е]рэнилмэси;

- 1атагларын структур тектоник вэзицэтинин дэгиглэшдирилмэси;

- Зэлзэлэлэрлв элагэдар кеофизики саЬэлэрин мэкан вэ заман дахилиндэ дэщшмэлэринин ^рэнилмэси;

- Комплекс тэдгигатларын нэтичэлэри эсасында нефт-газлылыгьш пфютландирилмаси вэ калэчэк ахтарыш вэ кэшфицат ишлэринин дузкун истигамэтлэндирилмэси.

Елми {ениликлэр.

- Ашагы Кур чекэклщ'инин дэринлик гурулушу комплекс материаллар эсасында кениш ^'рэнилмиш, эсас стратиграфик ваЬидлэрин 1:200000 ми^асында ]ени рел]еф хэритэлэри гурулмушдур.

- Мухтэлиф дэринлик кэслишлэри узрэ (-6000,-5000,-4000м ) температур вэ тэзршин дэ^пнмэ хусусицэтлэринэ yjгyн хэритэ-схемлэри гурулмуш вэ муЬитин физики вэзи^этин дэ)ишмэ ганунау^гуилугу ajдынлaшдыpылмышдыp.

- Зэлзэлэлэрин тэ'сир зоналары арашдырылараг кеофизики саЬэлэрин дэрпнмэ хусусщэтлари кениш анализ олунмуш вэ илк дэфэ олараг нефт-газлылыгын пумэтлэндирилмэсиндэ истифадэ олунмушдур.

- Нефтли-газлы коллекторларын тэдгигиндэ ]'ени комплекс арашдырма методикасы ишлэниб Ьазырланмышдыр.

Ишин практики эЬэмипэти Кеодинамик, cejcмoaктив шэраити мурэккэб олан зоналарда дэринлик гурулушунун, нефт-газлылыгьш е]рэнилмэсиндэ вэ сашуе эйэмицэтли ¿атагларын ашкар олунмасында вэ ахтарыш-кэшфицат мэгсэдли дэрин гу]уларын ]ершгин дузкун сечилмэсиндэ бу тэдгигатларын Ьэм практики вэ Ьэм дэ нэзэри чэЬэтдэн чох бе]ук эЬэмицэти вар. Гурулмуш хэритэлэр вэ ишлэнмиш методик теващэлэр Ьазырда республиканын yjгyн кеоложи вэ кеофизики тэшкилатларывда гисмэн истифадэ олунур.

Ишин тэсдиги нэтичэлэри. Ишин эсас муддэалары вэ нэтичэлэри Aзэpбajчaн ЕА Кеолоюца Институтуида кечирилэн

семинарларда, кэнч мутэхэссислэрин конфрансларында, "Чэнуби-Хэзэр чекэклищ вэ ону эЬатэ едэн даг системлэриндэ газ кеоким]вви усулларла фа^далы газынтыпарын ахтарышы" (ГКУ-111) семинар мушавирэсиндэ (Бакы 1989) ва умумиттифаг семинар мушавира "Чекмэ вэ вулканокен-чекмэ формасщалары вэ онларын фа_|'далы газынтылары" (Бакы,окт]абр 1990), академик Ш.Ф.МеЬттцевин хатирэсинэ hacp олунмуш елми конфранс (Бакы, декабр 1999), Ьабелэ бир сыра Ьесабат, мэгалэ вэ тезислэрдэ ез эксини тапмышдыр.

Нэшр олунмуш мэгалэлэр Тэдгигат ишинэ дайр 12 мэгалэ чап олунмушдур. Тэдгигатчы Ьэлл олунан проблемин го]'улушунда, jepHHa З'етарилмасиндэ, нэтичэлэрин алынмасында вэ умумилэшдирилмэсиидэ фэал иштирак етмишдир.

Муэллиф диссертасщ'а ишини 1978-1998-чи иллэрдэ Азорба]чап ЕА Кеолоюца институтунда, Тэчруби-Методики Кеофизика експедисщ'асында вэ сон иллэрдэ Азэрбаумн ЕА Республика Се]смоложи Хидмэт Мэркэзиндэ jepHHa jeTiipMiim чел тэдгигатлары вэ елми истеЬсалат материаллары эсасында Ьазырламышдыр. Иш просесиндэ кеофизики, мэ'дэн кеофизикасы вэ се^моложи материаллар топланмыш вэ jeHH метод вэ усулларла комплекс анализ олунмушдур.

Мудафиэ олунан эсас муддэалар. Ашагы Кур чокэклщ'инин дэринлик гурулушу модели, кеодинамик, термобарик вэ литофасщал амиллэр нэзэрэ алынмагла плиосен-миосен вэ даЬа дэрин гатларын нсфтли-газлылыгынын пумэтлэндирилмэси вэ перспективли o6jeKTjrepnn прогнозу.

Ишин Ьэчми. Диссертастца кириш, 6 фэсил вэ нэтичэдэн ибарэт олмагла, умуми Ьэчми 150 сэЬифэлик макина ]азысындан, 4 чэдвалдэн, 57 шэкилдэн вэ 154 мэнбэ истифадэ олунан эдэбиуатдан ибарэтдир.

Муэллиф диссертаауасыпын ишлэнмэсиндэ, гаршьц'а rojyuMyni мэгсэдэ наил олунмасында вэ ишин jcpniro ]етирилмэсиндэ муЬум зэЬмэтлэри олан мевзунун елми рэЬбэри к-м.е.д., профессор А.Ь.Ьэсэнова миннэтдарлыгыны билдирир вэ тэшэккур едир. Ьэмчинин пумэтли вэ дэз'эрли мэслэ11этлэрина керэ к.-м.-е.-д. профессор К.М.Кэримова, Азэркеофизика ЕТИ-нин апарычы елми ишчиси к.-м.е.н. h.O.BajnijeBa, тэнгиди ге]длэринэ вэ фа|цалы комэклэринэ керэ A3ap6aj4an ЕА . Республика Се^моложи Хидмэт мэркэзинин эмэкдашлары к.-м.е.н. A.r.PsajeBO, P..A.KopeMOBaja, ТЛ.Момодова, сс]смоложи скспсдииуанып рэиси А.Р.Элщсвэ, се]смоложи мэ'луматларын е'малы ше'бэсинин рэЬбэри Р.Р.Абдулла]'ева]а миннэтдарлыгыны билдирир.

ИШИН МЭЗМУНУ

Биринчи фэсил Ашагы Кур чекэюкушшн Шимали-Гэрб ганадыньш, Чэнуби-Шэрги Гобустанын вэ Гэрби Абшеронун кеоложи-кеофизики-се^смоложи шэраитинин вjpэнилмэcинэ вэ нефтгазлылыг проблемлэринин муасир вэзицэтинэ вэ гаршыда дуран дикэр мэсэлэлэрин арашдырылмасына Ьэср едилмишдир.

Кеоложи, кеофизики, cejcмoлoжи вэ кеодинамик просеслэрлэ баглы режим мушаИидэлэринин апарылмасы тарихи хроноложи ардычыллыгла таЬлил олунмуш, рекионун кеоложи-тектоник гурулушу вэ нефтгазлылыг чэЬэтдэн 0jpэнилмэcинин муасир вэзи^эти элдэ олан материаллар эсасында дэгиглэщцирилмишдир.

Тэдгигат апарылан рекионда вэ она тэмас олан саЬэлэрдэ кеоложи-кеофизики ишлэр апармыш вэ херш мусбэт нэтичэлэр элдэ ет-миш тэдгигатчыларын И.М. Губкинин, М.Г. Aгaбэjoвyн, Б.И.Султано -вун, В.А. Горинин, М.Ф. Мирчинкин, Э.Э. Лагубовун, В.Е. Хаинин, Ш.Ф. МеИтсфвин, А.Н. Шардановун, А.А.Элизадэнин, C.h.Caлajeвин, Э.Ш.Щихэлибэщинин, Ак.А.Элизадэнин, Ф.Ь.Дадашовун,

К.М.Кэримовун, А.Ь.Ьэсэновун, Ф.С.ЭЬмэдбЕулшшн, Р.М.Ьачьфвин, М.М.Рэчэбовун, И.С.Гулщевин, T.B.Иcмajыл-зaдэнин, Ад.А.Эли]'евин, Ш.A.Бaлaкишибэjлинин, M.M.Иcajeвaнын, Е.Н.Хэлиловун, С.А.Эл^евин, Б.М. Пэна1шнин, Ф.Т.Гулщевин, Т.М.СалеЬлинин, О.Б.Бабазадэнин, Ь.в.Вэл1цевин, А.Ш.Мухтаровун, Р.А.Кэрэмованын вэ б. материаллары кениш таЬлил олунмуш вэ тэдгигат ишинин эсас мэсэлэлэри формалашдырылмышдыр.

Топланмыш фактики матриалларын илкин комплекс анализи квстэрмишдир ки, рекионун кеоложи-тектоник инкишаф шэраити, дэринлик гурулушу вэ нефтгазлылыгын эсас ганунау]гунлуглары ajдынлaшдыpылмышдыp. Бунунла белэ карбоЬидрокенлэрин дэрин гатларда эмэлэ кэлмэ вэ пajлaнмa механизми исэ дэгиг ашкар олунмамыш, кеотермобарик вэ кеодинамик амиллэрин тэ'сири кеоложи просеслэрин анализи заманы нэзэрэ алынмамышдыр.

Тэдгигатларын эсас е]рэнилмэ истигамэти уст гатларда антиклинал галхым тип структурларын ашкар олунмасына Зенэлдилмиш, хе]ли мусбэт нэтичэлэр алынмасына бахма]араг, гejpи-aнтиклинaл тип гурумларын е]рэнилмэси нэзэрдэн кэнарда галмышдыр.

Икинчи фэсилдэ инди]э кими апарылмыш кеоложи, кеофизики, сермоложи, мэ'дэн кеофизикасы гу]у мэ'луматлары вэ палчыг вулканлары материаллары топланмыш вэ jeни аспектдэ комплекс анализ едилмишдир. Эсас гатларын вэ стратиграфик сэрЬэдлэрин 1:200000 мш^асында jeни мэ'луматлар элавэ едилмэклэ peлjeф хэритэлэри гурулмушдур. Ашагы Кур чекэклищндэ вэ она тэмас эразилэрдэ Мохоровичич сэтЬи 40-50 км дэринлик интервалында, Ус=7,9-8,2 км/сан, Конрод сэтЬи исэ 20-35 км дэринлик интервалында, Ус=6,7-6,2 км/сан

щ'мэтлэри ила мушаЬидэ олунмущцур. (М.М.Рэчэбов 1974, КМ.Кэримов 1988).

Буневрэ сэтЬинин дэриншуи 10-19 км олмагла, 1500-2000 метр вэ бэ'зэн даЬа кэскин амплитудлу мухтэлиф истигамэтли тектоник гырылмаларла мурэккэблэшмиш вэ дерд интервалда Ус=5,2-6,0; 6,1-6,2; 6,4-6,5 вэ 6,6-6,2 км/сан сэрЬэд сур'этлэри илэ гejдэ алынмышдыр. Aчычaj-Элэт гырылма зонасында буневрэнин дэринлищ 9-11 км, Пирсаат-Ьамамдаг-дэниз зоналарында эн дэрин саЬэлэр 18-19 км интервалында мушаЬидэ олунмушдур.

Ашагы Кур чекэклщиндэ мeзoзoj чокунту комплексинин, 1евлах-Агчабэди чекэклщ'индэн фэргли олараг бурада даЬа дэриндэ jaтдыгы ге.щэ алынмыш вэ бэрабэр галынлыглар хэритэсиндэ чвкэюпу'ин мэркэзи Ьиссэсиндэ чекунту комплексинин галынлыгы 14-15 км олдугу мэ'лум олмушдур. Cejcмик профиллэрин мэ'луматларына эсасэн табашир сэрЬэддиндэ Ус=4,2-5Дкм/сан, jypa сэрЬэддиндэ исэ Ус=5,2-5,3 км/сан олмушдур. Гурулмуш профиллэрдэ вэ хэритэлэрдэ бу рекионун чох мурэккэб тектоник гурулуша малик олдугу нэзэрэ чарпмыш вэ бу мурэккэблщ'и japaдaн эсас амилин рекиону эЬатэ едэн зэлзэлэ мэнбэлэриндэн jajылaн интенсив далгалар вэ башга кеодинамик просеслэр олдугу кестэрилмишдир.

Апарылмыш тэдгигатлар эсасында вэ гурулмуш рел]еф хэритэлэринин муга]исэли анализи нэтичэсиндэ мухтолиф стратиграфик еэвицэлэрдэ чекэклщин мэркэзи охунун бир-биринин узэриндэ гури у]гун з'атдыгы муэден олунмуш вэ рекионун тектоник блоклара парчаланмасында вэ мурэккэб конфигураацалы структур формаларын эмэлэ кэлмэсиндэ бу факторун муЬум ролу олдугу ге]д олунмушдур.

Ьабслэ нефтгазлылыг перспективлизи ]уксэк олан палеокен-миосен-антропокен чекунту комплексинин структур-тектоник гурулушуну экс етдирэн вэ сон jeни комплекс кеофизики мэлуматлар, 200-э ¿ахын гу]у материаллары да дахил олмагла ]'ени вариантда хэритэ-схемлэр тэртиб едилмишдир. Эсас тектоник галхым зоналарынын дэринлик гырылмаларыны вэ онларын амплитуд дэ]ишмэлэршш характерик экс етдирэн бу хэритэ вэ схемлэр эсасында Кэламэддин-Ьэрами, Куровдаг-Нефтчала вэ Мишовдаг-Галмаз-Агзыбир истигамэтлэриндэ сыраланмыш нефт-газ ]ыгымлары илэ сэчицэлэнэн перспективли зоналарын кеоложи-тектоник характеристшсасыны даЬа а]дьш вэ дузкун пумэтлэндирмэ]'э имкан вермишдир. Палеокен-миосен-антропокен чокунту комплексиндэ мушаЬидэ олунан структур тектоник галхымлар даЬа а.]'дын излэнмиш вэ карбоЬидрокенлэрин jыгым эмэлэ кэтирэ билэчэщ зоналар характерик моделлэрлэ кестэрилмишдир.

Тэртиб едилмиш хэритэ вэ схемлэр эсасында антиклинал тип структурларла ]анашы, ге]ри антиклинал формалы гурумларын да кениш ]'а_]ылдыгы ашкар олунмуш вэ бу истигамэтлэрдэ тэдгигатларын ]ени jaнaшмa метод вэ усулларла апарылмасынын зэрури олдугу кестэрилмишдир.

Учунчу фэсилдэ Ашагы Кур чвкэклщиндэ чекмэ ертук сухурларынын мадди тэркиби вэ термобарик хусуси]]'этлэри вjpaнилмиш, асас стратиграфии комплекслэрэ yjryн бэрабэр галынлыглар хэриталэри 1:200000 миг]асында jeни вариантда тэртиб олунмушдур. Гранит вэ базалт гат сухурларынын мадди тэркиби, петрофизики хусусицатлэри cejcмик далгаларын динамик параметрлэри вэ гравимагнит мэ'луматлар эсасында тэИлил олунмуш вэ нэтичэдэ бу гатларын мадди тэркибинин турш сухурларла элагэдар олдугу вэ jYкcэк дэрэчэдэ метаморфизма уградыгы еЬтимал олунмушдур.

Гурулмуш хэритэ вэ схемлэрин анализи кестэрмишдир ки, нисбэтэн локал кеолоки-структур Ьесаб олунан Ашагы Кур чекакли]индэ Meзo-кajнoзoj вахты чох безук галыгда ("критик" Ьэддэ), 18-20 км гальшлыгында чекунту топланмышдыр. Нэтичэдэ бу рекионун чекунту комплексиндэ кеотермобарик вэ кеодинамик шэраит карбоЬидрокенлэрин эмэлэ кэлмоси вэ нефтгазлылыг бахымындан спесифик-элверишли формада галмышдыр. Кечид кристаллик буневрэ гатын дэришпуи, ]ашы вэ мадди тэркиби индаф кими кениш вjpэнилмэcинэ бaxмajapaг, бэ'зи мэгамларын бир мэналы дузкушгуЗУ Ьело дэ чох мубаЬисэлидир. Бу факт да бурадакы сухурларын ¿ер сатЬинэ чыхышынын олмамасы илэ баглыдыр. Кеофизики влчмэ мэ'луматлары вэ Саатлы-1 гyjy материалларынын тэдгигатына асасэн бу гатын тэркиби кристаллик мэрмэр, амфиболит, гне]с шистлэр вэ башга ултраэсаси мэншэли сухурлардан ибарэт олдугу мулаЬизэ олунур. Meзoкajнoзoj чокунту комплексинин мадди тэркиби Ьаггында мэ'луматлар кеофизики елчмэлар, дэрин гу)'у материаллары вэ палчыг вулканлары нумунэлэринин анализи эсасында апарылмышдыр. Сухурларын петрофизики вэ литофаси]ал эламатлэри дэгиг пцмэтларлэ костэрилмэкло хэритэлэр гурулмуш вэ чэдвэллэр тэртиб олунмушдур. Сухурларын сыхлыгы вэ сур'этлэри арасында асыллыглар тэ^ин олунмуш; уст табашир вэ ¿ура jaшлы чекунтулэрдэ хусуси чэки 2,10-2,35 г/см3 арасында олдугу муэуэнлэшдирилмишдир. Бэ'зи Ьалларда чекмэ сухурларын тэркибиндэ порфирит, авдезит, базалт вэ диабаз артдыгда хусуси чэки 2,70 г/см3 чатмыщцыр.

Ашагы Кур чококш-уиндэ мeзoзoj чекунту комплексиндэ сухурларын сыхлыгы ¿ура гатында брекчщалы порфиритлэрдэ 2,15 г/см3, уст табашир гатында исэ: киллэрдэ 2,11г/см3, гумдашларында 2,54, доломитдэ 2,52 г/см3 вэ профирит-андезит-базалт-диабаз гырышыгда исэ 2,70 г/см3 олмушдур.

Сухурларын коллекторлуг хусусицэтларинин 7-12 км интервалында гумлу-алевролитли олмагла, карбоЬидрокенлэрин эмэлэ кэлмэ вэ паранма механизми учун элверишли шэраитин олдугу а^ынлашдырылмышдыр. Тэдгигат заманы палеокен-неокен чекунту комплексинин мадди тэркиби даЬа кениш арашдырылмыш; абшерон, акчагыл, моЬсулдар гат вэ понт чекунтулэринин бэрабэр галынлыглар

херитэлэри гурулмуш, Ьэмчинин кэсилишлэр узрэ сухурларын литоложи дajишмэcи кестэрилмишдир.

Кабелэ бу просеслэрин кедишиндэ термобарик факторларын ролу jeни мэ'луматлар эсасында кениш тэЬлил олунмуш, ajpы-ajpы перспективли нефтли-газлы структур гурумлар узро температурун дэринликдэн асылы дэщшмэ, Т=Р(Н) э]рилари гурулмушдур. Эввэлки тэдгигатлардан фэргли олараг графиклэрин гурулмасында вэ тэртибиндэ структурларын кеоложи-тектоник хусусицэтлэри вэ чокмэ гатларда сухурларын мадди тэркибинин дэ]ишмэси нэзэрэ алынмышдыр. Нэтичэдэ мухтэлиф Ьипсометрик сэви^элэрэ yjryн термобарик хэритэлэр тэртиб едилмиш вэ температур градиентинин реююн узрэ чэнуби-шэрг истигамэтдэ 1,5-2,0 дэфэ азалдыгы мэ'лум олмушдур. -1000, -4000, -5000, -7000 вэ -10000 метр интервалында Тмах=*110-150°С Ьудуду Ьэддиндо олдугу тэ']1Ш олунмушдур. Саатлы-1 ^усунда -6000 м дэринликдэ температур 113-115° С, -8000 м дэринликдэ исэ 140° С ге]дэ алынмышдыр. Бутун бу факторлар карбоЬидрокенлэрин дэрин гатларда, мeзoзoj чекунту комплексиндэ эмэлэ кэлмэси вэ ]атаглар ]аратмасы учун элверишли шэраитин олмасыны cэjлэмэjэ эсас вермишдир. Ашагы Кур чекэклщиндэ нефтли-газлы, перспективли структур галхым зоналарында а]ры-а]ры ]атаглар узрэ температур дэщшмэлэри мухтэлиф дэринликлэр узрэ арашдырылмыш, чэдвэллэр гурулмушдур. Анализлэр кестэрмишдир ки, кэсилиш бojy киллшиуин мигдарынын артмасы температурун азалмасына сэбэб олур. Ьабелэ температур градиентинин актив гырылма зоналарында 1,5-2,0 дэфэ артдыгы нэзэрэ чарпыр.

Бу белмэдэ температур анализлэри илэ ]анашы тоз]ипш мухтэлиф кэсилишлэр, структур галхымлар вэ тектоник гырылма зоналары узрэ па^анма характери е]рэнилмишдир. Ашагы Кур чокэклизинин мэркэзи Ьиссэсиндэ АШТ уст сэрЬэди 1000-1500 м, умуми чекунту комплексинин дэринлщи артдыгча бу пумэт 3000-3500 м интервалына кими енир.

Ьэм температур, Ьэм дэ т;у.уипш гырылма зоналарында вэ сруктур галхымларын конфигураацасына yjгyн характер дэщшмэлэри чекмэ ерту|ун галынлыгы вэ литофаауал хусусгщэтлэри илэ мутэнасиблик тэшкил етдизи ашкар едилмишдир. Алынмыш нэтичэлэрин карбоЬидрокенлэрин эмэлэ кэлмэси механизминин изаЬында, дэрин ахтарыш вэ кэшфицат гу)'уларынын ла]и11элэндирилмэсиндэ, газма режиминин вэ техноложи просесин дузкун тэнзимлэнмэсиндэ эйзмицати чох бсуукдур.

Дердунчу фэсилдэ Ашагы Кур чекэклщинин енеркетик-кеодинамик шэраити вэ се]смоактивл1Ци jeни мэ'луматлар эсасында муасир елми-методик бахымындан арашдырылмышдыр. Рекионун нисбэтэн зэиф сеймик Аю=0,02-0,1 Ьесаб олунмасына бaxмajapaг 4271931 вэ 1931-1998-чи иллэр учун гурулмуш еписентрлэр хэритэлэриндэ мухтэлиф деврлэрдэ бу зонада активлэшмэ анларынын баш вердгуи

нэзэрэ чарпмышдыр. Сонунчу иллэрин еписентрлэр харитэсиндэ еписентрларин cajынын артмасы сдсмоложи мушаЬидэ хидмэти шэбэкэсинин кучлэнмэси илэ ва еписентрларин rejдиj|jaты дэгипиуинин артмасы илэ эсасландырылмышдыр. Ашагы Кур чекэклщи вэ она тэмас зоналарда баш вермиш ири вэ кучлу зэлзэлэлэрин анализи кестэрир ки, бу зэлзэлэлэрин тэ'сир саЬэси бу рекиону 5-6 бал (12 баллыг чэдвэл узрэ) кучундэ титpэjишлэ вЬато едир. Ге)д олунан бу просеслэрин тэ'сири рекионун кеоложи-тектоник гурулушунун мурэккэблэшмэсинэ, интенсив тектоник гырылмалар шабэкасинин japaнмacынa вэ Д1^'унктив дислокасщ'аларын баш вермэсинэ, мухтэлиф формалы структурларын формалашмасына сэбэб олмушдур.

Зэлзэлэлэрин Ьлшосентрлэринин рекион узрэ дэринликдэн асылы пajлaнмa характери арашдырылмыш вэ М=Р(Н) графики гурулмушдур. Нэтичэдэ 60-65% зэлзэлэнин 5-15 км интервалында мeзoзoj чекунту комплексиндэ баш вердищ rejд олунмушдур. Бу гатын мурэккэб тектоник гурулушлу олмасы вэ гырылмаларын интенсив, актив фэалицэти вэ кэскин амплитуд доршшэлэри илэ мушаЬидэ олунмасы (300-500 метрдэн-1,5-2,0 км-э гэдэр) ашкар олунмуш вэ бу мурэккэблщин сэбэби cejcмoaктив факторларла элагэлэндирилмишдир.

Бу белмэдэ Ьэмчинин зэлзэлэнин кеодинамик тэ'сир саЬэси, мэкан вэ заман дахилиндэ, Зер тэкиндэ Ьэчми етибарилэ уч елчулу муЬитдэ баш веран просес кими емприк дустурларла гщмэтлэндирилмишдир. В.И.Уломовун (1979), И.П.Доброволскинин (1980), вэ А.1.Сидоршшл (1979) тэдгигатларына истинадэн зэлзэлэнин еффектив тэ'сир зонасы:

Р=10°-43М, км М-залзэлэнин магнитудасыдыр.

Зэлзэлэнин Ьазырлыг муддэтини (критик кэрилмэ анына гэдэр муддэти):

Т=10°'74М-4'60, ил

Зэлзэлэнин Ьазырландыгы вэ мушаЬидэ олуна билэчэк саЬэнин елчулэрини (ени вэ узуну):

Ь=100,44М-1,291 км; Ь=100.40М-1,45,КМ

дустурлары илэ Ьесабланмыш вэ нэтичэлэр чэдвэл шэкилиндэ верилмишдир.

Апарылан бу чур методик jaнaшмa эсасында Ашагы Кур чекаклщиндэ сон иллардэ (1964-1998) баш вермиш зэлзэлэлэрин се^модинамик характери пумэтлэндирилмиш вэ хэритэ тэртиб олунмушдур. Алынмыш мэ'луматлар Шамахы-Исма^шлы кеодинамик полигонунда апарылмыш кеофизики режим мушаЬидэ материаллары илэ MYГajиcэли анализ олунмуш ва ашагыдакы гaнyнayjгyнлyглap муэуэнлашдирилмишдир:

-кеофизики саЬэлэр мэкан вэ заман дахилиндэ активлэшмэ анларында 5-10; 30-50 вэ бэ'зэн исэ 100-150% дэ^ишир вэ бу дэjишмэлэp ани олма^1б, 28-27 кундэн 449-392 кунэ гэдэр вэ бэ'зэн даЬа чох

муддэтдэ, мухтэлиф периодикликлэ мушаЬидэ олунур вэ без'ук радиуслу саЬэлэри, кеоложи-тектоник зоналары эЬатэ едир;

-мушаЬидэ олунан дэ]ишмэлэр Ьеч дэ Ьэмишэ зэлзэлэлэрлэ узлашмыр. Бу чур дэjишмэлэpин мэнбэщнин, даЬа догрусу ону тэзаЬур едэн просесин мэншэз'инин башга ]ер дахили вэ кеоложи Ьадисэлэрлэ баглы олдугуну мулаЬизэ етмэ]э эсас верир;

-год олунан бу дэщшмэлэрин излэнмэси вэ вjpэнилмэcи индаф кими зэлзэлэлэрин хэбэрверичи амиллэринин характерини ачмага jвнэлдилмишдиp. Твэссуф ки, индиза кими Ьеч дэ истэнилэн мусбэт нэтичэ алынмамыш, з'э'ни зэлзэлэнин прогнозу проблеми Ьэлэлик там Ьэлл олунмамышдыр. .Гухарыда гejд олунан мэсэлэлэрин ез'рэнилмэси кеодинамик просеслэрин тэдгиги, зэлзэлэлэрин баш вермэ вэ пащанма механизмшш ajдынлaшдыpмaгдa чох муЬум эЬэмицэт кэсб едир.

Бешинчи фэснлдэ карбоЬидрокенлэрин илкин мэншэ]и, эмэлэ кэлмэси, кенезиси узви, биокен Ьипотеза эсасында, кеодинамик шэраит нэзэрэ алынмагла арашдырылмышдыр. Ашагы Кур чекэклщ'и кеоложи тектоник инкишаф шэраитинэ, критик сур'этлэ чекмэ просесинин гыса кеоложи вахтда кетдищнэ вэ 15-20 км галынлыгында узви-биокен мэншэли сухурлардан топландыгына, карбоЬидрокенлэрин Ьэм эмэлэ кэлмэси вэ Ьэм дэ миграауасы учун мадди тэркибин вэ коллекторлуг хусусицэглэринин элверишли олмасына, дэринлик тектоник гырылмаларынын интенсив фэалщэти вэ палчыг вулканларынын актив тэнзимлэjичи ролуна, зэрури кеотермобарик шэраитин элверишли олмасына, Ьидрокимрви вэ метофасщал хусусидетлэрин миграсща механизминэ уз'гунлугуна вэ Ьабелэ карбоЬидрокенлэрин топланыб ]атаг З'аратмаг учун антиклинал вэ ге]ри антиклинал структур формаларын мухтэлиф Ьипсометрик сэвицэлэрдэ кениш jajылмacынa керэ чох элверишли бир рекион Ьесаб олунмушдур. Бутун бу эламэтлэр эввэлки белмэлэрдэ апарылмыш тэдгигатларын нэтичэлэри эсасында а^ынлашдырылмыш вэ кестэрилмишдир. Биз бу белмэдэ даЬа бир факторун: се]смоложи шэраитин, се_|'смоактивли.]ин карбоЬидрокенлэрин эмэлэ кэлмэсиндэ ролунун нэ дэрэчэдэ муЬум олдугуну, Ашагы Кур чекэклщи Ьевзэсиндэ эсасландырмага чалышмышыг.

Сез'смоложи мэ'луматларын арашдырылмасы кестэрир ки, бу рекионда бутун кеоложи инкишаф деврлэриндэ, мeзoкajнoзoj вахтында се]смик активлэшмэлэр вэ cejcмoкeн тэ'сирлэр нэтичэсиндэ 1ер габыгында блокларын парчаланмасы, шагули вэ Ьоризонтал зердэ]ишмэ-лэр кеосинклинал вэ брокен мэрЬэлэлэриндэ чох кэскин инкишаф ет-миш вэ рекионда мухтэлиф дэринликлэрдэ карбоЬидрокенлэрин эмэлэ кэлмэси, миграауасы вэ з'атаглар шэкилиндэ формалашмасында муЬум рол о.щамышдыр.

КарбоЬидрокенлэрин узви галыглардан эмэлэ кэлмэсиндэ сезсмоактивли]ин ролу А.А.Трофимук, Н.В.Черски вэ 6.(1981) експер-ментал модели эсасында, Ашагы Кур чокэклиз'индэ дэрин гатларда нис-бэтэн ашагы термобарик шэраитдэ, критик галынлыгла мушаЬидэ

олунан чекмэ зонасында нефт вэ газын эмэлэ кэлмэси учун характерик факторлар нэзэрэ алынмагла арашдырмалар апарылмышдыр.

Ашагы Кур чекоклрцинин муасир вэ палеосе^смокен вэзицэти анализ олунмуш (1Уфэсил) Шамахы-Исма]ыллы, Имишли-Зэрдаб, Талыш-Лерик вэ дэниз зонасында баш верэн, тэ'сири 1о=4-6 бал кучундэ мушаЬидэ олунан зэлзэлэлэрин макросе)смик вэ инструментал мэ'луматлары арашдырылмышдыр (8, 9, 10). Ьабелэ рекионун дахилиндэ 5< К < 9 олан зэлзэлэлэр, онларын тэ'сир радиуслары вэ jajылмa еффектлэри Ьесабланмышдыр.

Нэтичэдэ Ашагы Кур зонасында мушаЬидэ олунан тэканла-рын тезлик диапазонунун 0,6-10 Ьс интервалында олдугу вэ бунун да гещ олунан експериментдэки (А.А.Трофимук, 1981)Ьэ]ачанланма japaдaн тсзлщ'э (1-30 Ьс) у^ун олдугу мэ'лум олмушдур.

Апарылмыш тэдгигатларын нэтичэлэринэ эсасланараг карбо-Ьидрокенлэрин миграауасы вэ аккумугуаауасында сфмоактивлщ'ин эсас рол ojнaдыгы гejд олунмушдур.

Бу болмэдэ Ьэмчинин нефтли-газлы об]ектлэрин тэ^ининдэ кеодинамик факторларын тэсиринин нэзэрэ алынмасы методикасындан (К.М.Кэримов, Ь.б.Вэлщев 1995) истифадэ едилэрэк Ашагы Кур чекэкли]инин Кэламэддин, Нефтчала, Кичик Ьэрами вэ Мишовдаг ]атаглары тимсалында инкишаф етдирилмишдир. КеЬнэ ]атагларда мухтэлиф вахтларда кеофизики елчмэлэр апарылмыш, гу]'у материаллары топланмышдыр. Ьэмин вахтларда кеодинамик вэ се]смоактив шэраитин пцмэтлэндирилмэси мэгсэди илэ тэ'сири тэдгигат зоналарында мушаЬидэ олунан зэлзэлэлэр сечилмишдир. Нэтичэдэ муга]исэли анализлэр апарылмагла нэзэрдэн jajынмa еЬтималы ¿уксэк олан гуууларын каротаж диаграмлары jeнидэн комплекс тедгигата чэлб олунмушдур. Коллекторларын до]'ма характери в]'рэнилмиш, эсас ла] кестэричилэри параметрлэри (рСух, Q, Р, Кмэс, рсух/ркил вэ с) ]енидон 1ВМ-586 типли "ГИНТЕЛ" системли ЕЬМ-да муасир програм узрэ Ьесабланмышдыр.

Мишовдаг вэ Куровдаг саЬэлэриндэ кеодинамик факторларла баглы дсуишмэлэри излэмэк мэгсэди илэ сон 35 ил учун се^моложи материаллар топланмыш вэ зэлзэлэлэрин характерик параметрлэри Ьесабланмышдыр. Илкин гу|у каротаж мэ'луматларынын интерпретаафсы заманы кеодинамик тэ'сирлэрин нэзэрдэн jajынмa еЬтималы ола билэн Кэламэддин саЬэсиндэн 12 гузу узрэ 131, Кичик Ьэрамидэн 5 гу)'у узрэ 142 вэ Нефтчаладан 19 гу}у узрэ 177, Мишовдагдан 74 гу]у узрэ 218 л а] коллектор сечилэрэк онларын нефт-газлылыг эламэтлэрини кестэрэн параметрлэр ^енидзн пцмэтлэндирилмишдир. Нэтичэдэ Кэламэддин саЬэсиндэ коллекторларын критик пцмэтлэри КДо|>0,45; 0>2.5; вэ рсук/риш>2,5 олмагла 19, Кичик Ьэрамидо Кдсу>0,45; (^>2,8 олмагла 8, Нефтчалада Кд<у>0,48; С2>3 вэ рсух/рм.л>2,2 олмагла 10 вэ Мишовдагда КДСу>0,33; С>1,4 олмагла 23 ]ени

перспективли вэ canaje эЬмицэтли нефтли-газлы объект ашкар олунмуш-ДУР-

Илк дэфэ олараг Ашагы Кур чекэклиртдэ нефтли-газлылыгла, cejcмиклиjин ва кеодинамик активлищн гаршылыглы элагэси, ¿ени аспектдэ анализ олунмушдур. Натичэдэ нефт-газ ¿атагларынын ахтарышы вэ кэшфицатынын дузкун истигамэтлэндирилмаси вэ алынмыш кеофизики материалларын долгун интерпретасщасы вэ кеоложи мэсэлэнин дузкун Ьэлл олунмасы учун ики муЬум факторун эЬми_цэти ге_)'д олунмушдур:

- карбоЬидрокенлэрин кенезисиндэ, аккумл]асщасында вэ мигра-сщасында се]смоактивли]ин вэ се]'смоложи шэраитин факторларын мусбэт ролу;

- зэлзэлэларлэ элагэдар, кеофизики саЬэлэрин макан вэ заман дахилиндэ да^шшэлэришш ¿аратдыгы еффектлэр, кеофизики материалларын интерпретаацасы заманы нэзэра алынмышдыр. Ja'im, ¿ени методик истигамэт кестэрилмишдир.

Ге]д олунан бу ики муЬум фактор Ьэм кеофизики планалмаларын сэмэрэли вэ еффектив апарылмасына вэ фадалы об]ектлприн дузкун Ta'jfm олунмасына, Ьом да элавэ вэсит хэрчлэнмэдэн кеЬнэ кеофизики материалларын тэзэдэн ишлэимэсинэ вэ нэзардэн jajbiHMbim o6jeKTfl3pmi ашкар олунмасына инандырычы елми эсас вермишдир.

VI фэсилдэ Ашагы Кур чекэюпфшин шимали-гэрб ганадынын cejcMoaKTiiB зоналарынын нефт-газлылыг перспсктивли]'и муа^энлашдирилмиш ва ¿атагларын ахтарышы вэ кэшфтщатынын сэмэрэли ¿оллары кестэрилмишдир.

Тектоник шэраитинэ вэ галхымларын ардычыл излэнмосинэ керэ рекионда Кэламэддин-Ьэрами, Куровдаг-Нефтчала вэ Мишовдаг-Галмаз-Агзыбир перспективли нефтли-газлы антиклинал гырышыг зоналары а]рылмышдыр. Ге]'д олунан тектоник зоналарын кеоложи, стратиграфик вэ литоложи хусусщэтларинин, кеотеомобарик вэ кеодинамик шэраитинин мухтэлифли]и кестэрилмиш вэ рекионун нефт-газлылыг перспективлищ, ики вариантда гурулмуш 1:500000 мицаслы хэритэ-схемлэрдэ, характерик факторлар эсасында изаЬ олунмушдур.

Биринчи харитэ схемдэ тектоник гырылмалар сырф кеофизики планалма материаллары: гравимагнит, cejcMHK вэ МТЗ мэ'луматларына истинадэн тэртиб олунмуш, икинчи схем исэ эсасэн палчыг вулканлары, дэрин ryjy мэ'луматларына истинадэн гурулмшдур.

hap ики схемин дэрин гатларда нефтлилик-газлылыг проблемлэинин дузкун Ьэллиндэ эЬмицэти 6ejyK Ьесаб олунмалыдыр.

Биринчи Ьалда тектоник гырылмаларын интенсив, актив фэалицэти блоклар вэ зоналар узрэ карбоЬидрокенлэрин паданма механизмини изаЬ CTMajo эсас верир. Нефт вэ газ ¿атаглары блоклар вэ тектоник галхым зоналары узрэ карбоЬидрокенлэрин шуланма механизмини изаЬ eTMaja эсас верир. Нефт вэ газ ¿атаглары блоклар вэ

тектоник галхым зоналары узрэ характерик излэнилир. Икинчи Ьадда исэ эсасаи rejpn антиклинал тип структурларын, екран ва башга тип jaTaraapbiH излэнмэси вэ е]ранилмэси апарылыр. Палчыг вулканларынын езлэри дэ тектоник гырылмаларла кеоложи-кеодинамик аспектдэ гаршылыглы баглы, кенетик элагэдэ Ьесаб олунмагла дерин гатларда нефт-газ jaTaraapbiiibm варлыгывдан хабар веран бир информасщ'а базасы кими кестэрилмишдир.

Апарылан тэдгигатларын вэ алынмыш нэтичэлэрин тэЬлили Ашагы Кур чвкэклищндэ карбоЬидрокен еЬтицатларынын эсасэн rejpH антиклинал тип структурларда даЬа чох топланма еЬтималы олдугуну cej^aMaja эсас верир. Чунки чекакли)'ин jaMa4 вэ галхым зоналарында, уст гатларда, акчагыл вэ маЬсулдар гатын конкрет Ьиссэлэриндэ Ьэм тектоник, Ьэм дэ литоложи, стратиграфик у)'гунсузлуглар даЬа чох нэзэрэ чарпыр. Курсэнки, Мишовдаг, Галмаз вэ Хыдырлы гырышыгларынын узаг ганадларында пазлашан формалар ]аратмыш гырылмалар вэ гырышыгын маркэзи Ьиссэсиндэ, 6ejyK амплитудлу jepдэjишмэлэp, чохлу екран типли структур гурумлар тэшкил едир, нэтичэдэ бу зоналарда локал тэлэлэр кениш jajbuiMacbina шэраит Заранмышдыр.

Падар вэ Кировдаг саЬэлэринда, акчагылын ашагы Ьиссэсиндэ, гумлу коллекторларла элагэли, литоложи тип локал структур формалара тез-тез раст кэлинир. Ашкар олунан эламэтлэр кестэрир ки, Ашагы Кур чекаклииндэ карбоЬидрокенлорин амэлэ кэлмэси, миграстуасы вэ jaтaглapдa топланмасына Ьэр чур кеоложи-тектоник вэ кеодинамик шэраит вардыр.

Бу белмэдэ Ьабелэ нефт вэ газ ]атагларынын формалашмасында кеодинамик амиллэрин ролу рекионал вэ локал Miirjacfla арашдырылмышдыр. Даринлик гырылмалары вэ cejcMoaKTMB просеслэрин карбоЬидрокенлэрин шагули Miirpaciija просесинин кедишинэ тэ'сири rejfl олунмушдур.

Куровдаг jaTaru тимсалында тектоник гырылма зонасында, jaTai-ын формалашмасында шагули миграсщанын кедиши просеси схематик модел асасында арашдырылмыш, ашагы гатларда таз^гла галхан ла] суларынын ]атагын табан Ьиссэсиндэ заратдыгы мэнзэрэ кестэрилмишдир. Эввэлки миграси]а просесиндэ jaTarbiH тагында топланмыш карбоЬидрокен jbirbiMbi, сонракы мэрЬэлэдэ таз_)игла галхан лщ суларынын тэ'сириндэн ганадлара сыхылмышдыр. Нэтичэдэ таг Ьиссадэ санки "бошлуг" ]аранмышдыр.

Умуми rajaaja yjryH бу чур jaxania таг Ьиссэдэ газылмыш ryjynapbra нэтичэлэринэ эсасланмыш oлcajдыг jaTar Ьаггында мэнфи pa'j алынарды. Анчаг Куровдаг ]атагында тэдгигатын дузкун вэ елми эсасландырылмыш изаЬы бир сыра фajдaлы o6jcKTHH ачылмасы илэ нэтичэланмищцир.

Бу белмэдэ Ашагы Кур чекаклииндэ нефт вэ газ jaTaniapbiHbra ахтарышы вэ кэшфи^'атынын jeHH перспективликлэри ге|ц

олунмуш, мезозо]' чекунту комплексинда зэнкин карбоЬидрокен еЬтицатларынын олмасы эсасландырылсада Ьазырки игтисади вэзщ|эт вэ техноложи чэтинликлэрин буна имкан вермэдщи кестэрилмишдир. Анчаг jaxын кэлэчэкдэ бу еЬтццатларын истимар олунмасы еЬтималынын jYKcэк олдугу инандырычы Ьесаб олунмушдур.

Муасир деврдэ -7000 метра кими дэринликлэрдэ з'ерлэшэн перспективли нефт-газ ^атагларынын ахтарышы вэ кэшфицатынын эсас ики истигамэти алынмыш тэдгигат нэтичэлэринэ истинадэн кестэрилмишдир:

- Мэ'лум структур галхымлар тимсалында (Куровдаг, Гарабаглы, Бабазэнан, Дуровдаг, Хилли, Нефтчала вэ с.) екран вэ тэлэ типли ге]'ри антиклинал формаларда топлаиан еЬтицатларын узэ чыхарылмасы;

- Назэрдэн ]а]ьшмыш иефтли-газлы об]'ектлэрин ашкар олунмасы магсэди ила кеЬнэ гу]у кеофизики материалларын кеодинамик вэ статистик факторлар нэзэрэ алынмагла вэ ]'ени, муасир програмлар эсасында коллекторларын нефтли-газлылыгынын пщмэтлэндирилмэси.

нэтичэ

1. Ашагы Кур чекэюпфшин чекмэ ерту]унун вэ стратиграфик комплекслэринин сатЬшшн; Мохо, Конрад, кристаллик буноврэ, мезозо] (]'ура вэ табашир) вэ каргазо] (палеокен-миосен, маЬсулдар гат вэ с.)

1: 200000 ми^асында структур-тектоник гурулушуну экс етдирэн хэритэ-схемлэри гурулмушдур.

2. Бу харита-схемлэрдэ рекионун тектоник блок гурулушу дэгиглэшдирилмиш, дэринлик гырылмаларынын истигамэтлэринин излэнмэси, дэринлик узрэ ]а_)ылмасы, интенсив актив фэал1щэти вэ амплитуд дэ]ишмалэри комплекс мэ'луматлар эсасында дэгиг верилмишдир.

3. Ашагы Кур чекэклидшдэ, комплекс мэ'луматлар эсасында гурулмуш кристаллик буноврэ, ]ура вэ табашир гатларынын дэринлик хэритэлэриндэ мушаЬидэ олунан тектоник мурэккэблэшмэлэр рекионда баш верен кеодинамик просеслэрлэ алагэлэндирилир.

4. Ашагы Кур чокэкли]инин эсас чекунту комплекслэринин бэрабэр галынлыглар хариталори 1: 200000 миг^асда гурулмуш, Ьэр бир комплексин мадди тэркиби е]рэнилмиш, сухурларын петрофизики, литоложи хусусицэтлэри тэ']ин олунмуш вэ дэгиглэшдирилмишдир.

5. Чокмэ комплекслэринин термобарик шэраити, ]атаглар узрэ -1000, -5000 вэ -6000 метр кэсилишлэр узрэ гурулмуш температур хэритэлэри эсасында анализ олунмушдур. КарбоЬидрокенлэрин эмэлэ кэлмэси вэ миграс^а етмэси учун мусбэт термобарик шэраитин олдугу елми дэлиллэрлэ эсасландырылмышдыр.

6. Рекионун с^смодинамик вэ сезсмотектоник активлик-енеркетик вэзицэти К=9-14 зэлзэлэлэри эсасында арашдырылмыш, рекионун Аю^О,02-01 активлик пу'мэтлэри интервалында дэjишдиjи кестэрилмишдир. Рекионун Шамахы-Исма]ыллы, Имишли-Зэрдаб, Талыш-Лерик вэ дэниз зэлзэлэ мэнбэлэриндэн jajылaн cejcмик далгаларын интенсив тэ'сиринэ мэ'руз галдыгы вэ бу далгаларын japaтдыгы cejcмoтeктoник тэзаЬурлэрин сэбэблэри илк дэфэ олараг эсасландырылмышдыр.

7. Зэлзэлэлэрин Ьипосентрлэринин дэринлик узрэ паданмасында эн актив зона 5-15 км олмагла эсасэн мезозо^ кajнaзoj чекунту комплекслэрини эЬатэ етди]и кестэрилмиш вэ структур-тектоник гурумларын формалашмасында бу просеслэрин актив вэ интенсив ролу ге_|'д олунмушдур.

8. Карбокидрокенлэрин кенезисиндэ, формалашмасында вэ миграсщ'асында ашагы тезликли, 10-30 Ьс гэдэр hэjaчaнлaнмa интервалында олан се^моактивлщ'ин мусбэт ролу Ашагы Кур чекэклищ шэраитиндэ кениш тэЬлил олунмуш вэ юлэчэк ахтарыш вэ кэшфицат ишлэринин ла]иЬэлэндирилмэсиндэ, бу амилин japaтдыгы мусбэт еффектлэрин нэзэрэ алынмасы товсицэ олунмушдур.

9. Илк дэфэ олараг Ашагы Кур чекэклщшшн нефтлилик-газлылыг перспективли)и кеоложи-тектоник амиллэрлэ ^анашы, кеодинамик, се^моактивлик вэ кеотермобарик факторлар нэзэрэ алынмагла, Ьабелэ материалларын комплекс интерпретасщасы просесиндэ ¿ени ]анашма методикасы тэтбиг олунмагла пумэтлэндирилмишдир.

10. Meзoзoj чекунту комплексиндэ карбоЬидрокенлэрин эмэлэ кэлмэсинэ, миграауасына вэ jaтaглap ]аратмасына элверишли шэраитин олдугу, елми дэлиллэрлэ эсасландырылмышдыр. Антиклинал гырышыглыгларла ]анашы ге^ри-антиклинал тип гурумларда нефт вэ газ еИтицатларынын ]уксэк олдугу муэ^энлэшдирилмиш вэ ]ахын кэлэчэкдэ, палеокен-плиосен чекунтулэриндэ, бу истигамэтдэ ахтарыш вэ кэшфидоат ишлэринин кениш миг^асда апарылмасынын вачиблщи ге]д олунмушдур.

Диссертасмуанын эсас муддэалары ашагыдакы ишлэрдэ ез эксини тапмышдыр:

1. Геохимические особенности жидких углеводородов месторождения Кюрсангя. В кн. нефте-газоносность западного Азербайджана. Баку-1983. С. 104-107. ( Соавторы: А.Г.Гасанов, В.З.Симхаев, Ф.Г.Джабарлы И.З.Степанова )

2. Физико-химическая характеристика нефтей и месторождения Кюровдаг. В кн. нефте-газоносность западного Азербайджана. Баку 1983. С . 108-111. (Соавторы: А.Г.Гасанов, Н.А.Искендеров, В.З.Симхаев, Т.И.Гасана-лиева)

3. Некоторые данные палеографии и биономии миоценовых отложений Абшеронской нефтегазоносной области и ее акватории. В кн нефтегазоносность западного Азербайджана. Баку - 1983. С. 176-180

(Соавторы: А.Г.Ворошилова, Г.А.Байрамова, Т.И.Гасаналиева )

4. Куткашенское землетрясения 2 июня 1986 г. В кн каталог сейсмопрогностических наблюдений на территории Азербайджанской ССР в 1986 году. Баку-1989. С. 63-64. ( Соавторы: А.Г.Гасанов, Р.Н.Шафадияев, И.А.Касумов, С.М.Мамедов )

5. Возможные пути комплексирования газогеохимических и геофизических методов исследований при поисково-разведочных работах на нефть и газ, в кн газо-геохимические методы поисков полезных ископаемых в Южно-Каспийской впадине и обрамляющих горных системах. Баку -1989. С. 35-36. (Соавтор: К.М.Керимов )

6. Возможные пути поисков залежей углеводородов в отложениях, залегающих под вулканогенными и вулкагенно-осадочными породами. В кн материалы всесоюзного семинзра-совешания "Осадочные и вулканогенно-осадочные формации и их полезные ископаемые" Баку-1990. С. 61

( Соавторы: К.М.Керимов, А.Г.Гасанов )

7. К взаимосвязи между градиентами поровых и пластовых давлений. В кн материалы у научно-теоретической конференции молодых ученых и специалистов по развитию научных основ разработки месторождений нефти и газа. Баук-1990. С. 19 (Соавтор: Ф.Ф.Аскеров )

8. Шамахинские землетрясения 27 июня 1987 г. в кн каталог сейсмопрогностических наблюдений на территории Азербайджана в 1987 году. Баку- 1991. С. 55 (Соавторы: А.Г.Гасанов, Р.Н.Шафадияев, А.Р. Алиев Р.Ю. Юсифов, Д.Л.Рахамимов, Л.А.Махмуд-заде )

9. Результаты макросейсмических обследований. Саатлы-Сабирабадское землетрясение 19 апреля 1989 г. в кн каталог сейсмопрогностических наблюдений на территории Азербайджана в 1989 году. Баку-1992 г. С. 152 (Соавторы: А.Г.Гасанов, Р.Н.Шафадияев, Л.А.Махмуд-заде, И.М.Тагиров )

10. Результаты макросейсмических обследований. Имишлинское землетрясение 24 апреля 1989 г. в кн каталог сейсмопрогностических

наблюдений на территории Азербайджана в 1989 году. Баку-1992 г. С. 155157 (Соавторы: А.Г.Гасанов, Р.Н.Шафадияев, Л.А.Махмуд-заде, И.М.Тагиров )

11 .Исследования сейсмического режима Шамахы-Исмаиллинской зоны по слабым землетрясением. В кн труды института геологии №26 "Ыайе-ргеБз" Баку-1997 г. (Соавторы: А.Г.Гасанов, Т.Я. Мамедов )

12. Ашагы Кур чекэклщ'индэ карбокидрокенларин эмэлэ кэлмэсиндэ се^моактивлищн ролу. Академик Ш.Ф.МеЬтщ'евин хатирэсинэ Ьэср олунмуш елми конфранс (15-16 декабр 1999-чу ил) Тезислэр. Бакы - 1999. С. 153-154.

ЕТИРМИШЛИ Г. Д.

РЕЗЮМЕ

СЕЙСМОГЕОДИНАМИЧЕСКАЯ ОБСТАНОВКА И РАСПРЕДЕЛЕНИЕ НЕФТЕ-ГАЗОВЫХ ЗАЛЕЖЕЙ В РАЗРЕЗАХ НИЖНЕ КУРИНСКОЙ ВПАДИНЫ.

В результате многолетних исследований на основе комплексных материалов изучено глубинное строение Нижнекуринской депрессии, построены карты для основных стратиграфических подразделений в масштабе 1:200000. Для различных глубин выяснены физические условия изменения температуры и давления с глубиной.

Впервые выделены сейсмоактивные зоны и тщательно анализированы изменения геофизических полей с целью оценки перспектив нефтегазоности. Разработана новая комплексная методика исследования нефте-газовых коллекторов.

Сейсмодинамическая и сейсмотектоническая обстановка региона уточнена на основе энергетического класса землетрясений с К=9-14.

Впервые обоснованы причины интенсивного распространения сейсмических волн из очагов Шамахы-Исмаиллинского, Имишли-Зардобского и Талыш-Лерикского регионов и созданных этими волнами сейсмотектонических явлений.

Проведенные комплексные геолого-геофизические исследования позволили выяснить геолого-тектоническую модель осадочного комплекса Нижнекуринской депрессии, разработать научные основы перспектив нефтегазоности и планировать дальнейшие поисково-разведочные работы на нефть и газ.

G.D. ETIRMISHLI

SEISMIC/GEODYNAMIC CONDITION AND OIL-AND-GAS DEPOSITS DISTRIBUTION THROUGH LOWER KUR BASIN SECTION

(SUMMARY)

Deep geologic setting of the Lower Kur basin has been comprehended in addition to 1:200,000 scale designed maps of key stratigraphic units based on integrated several year's standing data. Physical conditions of the temperature and pressure variation with depth were also discerned for various areas in the region.

In order to estimate hydrocarbon potential, seismically active rones have been delineated along with thoroughly analyzed geophysical field variation features both laterally and vertically for the first time.

Innovative integrated hydrocarbon reservoir characterization technique has been developed.

Seismodynamic and seismo/tectonic regional condition has been specified more accurately based on released energy classification analysis for :arthquakes magnitude with K=9-14.

Shamakhy-Ismailly, Imishly-Zardob, Talysh-Leric focuses ;hreshold mechanism of intensive seismic wave propagation and entailed seismic/tectonic phenomena occurrence was substantiated for the first time.

Integrated geologic/geophysical studies made it possible to mprove significantly a model of sedimentary fill geologic setting within the Lower Kur basin, to develop scientific principles of the vast region lydrocarbon potential and define future exploration trend for oil and gas.